Opera (komedia heroiczna) w 5 aktach; libretto: Henri Cain.
Prapremiera: Monte Carlo 19 II 1910.
Premiera polska: Kraków 1962.
Osoby: Don Kichot - bas; Sancho Pansa - bas-baryton; Dulcynea - mezzosopran; Pedro - sopran; Garcias - sopran; Rodriguez - tenor; Juan - tenor; Tenebran, herszt bandytów - baryton; kawalerowie, damy, bandyci, lud.
Akcja rozgrywa się w Hiszpanii w XVI w.
Akt I. Na miejskim placu wre zabawa. Rój zalotników otacza piękną Dulcyneę, słynną tyleż ze wspaniałej urody, co i z... niezbyt surowych zasad moralnych. Wytworni kawalerowie prawią jej czułe słówka, jedynie dwaj młodzieńcy - Juan i Rodriguez, nie mogą do tej pory pozyskać jej względów. Rodriguez opowiada Juanowi o niezwykłym szlachcicu - Don Kichocie z La Manczy, który przybrawszy miano Rycerza Smętnego Oblicza, wędruje po świecie na swym rumaku, Rosynancie, wraz z wiernym sługą, Sancho Pansą, i bierze w obronę biednych i uciśnionych, pragnąc odnowić zapomniane, piękne obyczaje błędnych rycerzy.
A oto pojawia się Don Kichot z Sancho Pansą, owacyjnie witany przez zgromadzony tłum, i opowiada o swych ostatnich przygodach. Z wolna zapada noc, mieszkańcy miasta rozchodzą się do domów. Don Kichot zostaje sam - przy romantycznym świetle księżyca oddaje się marzeniom o damie swego serca, pięknej Dulcynei. Młody Juan, zazdrosny o Dulcyneę, w obraźliwy sposób zaczepia rycerza i wyzywa go na pojedynek. Rozpoczętą walkę przerywa jednak Dulcynea. Don Kichot w słowach kwiecistych i pełnych gorącego uczucia wyznaje jej swą miłość i przyrzeka ofiarować piękny zamek nad rzeką Gwadalkwiwir, jeżeli zechce uczynić go swoim wybrańcem. Dulcynea, śmiejąc się, przyjmuje te rycerskie oświadczyny i obiecuje uczynić zadość prośbie Don Kichota, lecz pod warunkiem - że znajdzie on i zwróci jej klejnoty zrabowane niegdyś przez groźną bandę zbójców Tenebrana. Rycerz ślubuje wypełnić święcie życzenie swej wybranki.
Akt II. Don Kichot, posłuszny woli Dulcynei, wyruszył na rycerską wyprawę. Sancho Pansa, ceniący spokój i dobre jedzenie, jest oczywiście z tego obrotu sprawy bardzo niezadowolony. Po drodze spotykają Don Kichota dziwne przygody: walczy on ze stadem świń i owiec, sądząc, że ma do czynienia z przebranymi nieprzyjaciółmi, a następnie jego wyobraźnia, przesycona czytanymi w swoim czasie rycerskimi legendami z dawnych wieków, podsuwa mu myśl, że stojące na wzgórzu wiatraki to groźni olbrzymi, których trzeba pokonać. Rzuca się więc do ataku na domniemanych wrogów i - zostaje srodze potłuczony uderzeniami obracających się skrzydeł.
Akt III. Po długiej wędrówce odnajduje Don Kichot miejsce pobytu rozbójników w dzikich wąwozach gór Sierra Morena. Walcząc z nimi, ulega przewadze; zostaje pojmany i związany. Jednak jego bohaterska postawa, spokój i zimna krew tak dalece imponują bandytom przywykłym cenić odwagę, że korzą się przed nim, a następnie puszczają go wolno i nawet zwracają zrabowane niegdyś klejnoty Dulcynei.
Akt IV. W trakcie wesołej zabawy, na której znajduje się również i Dulcynea, powraca Don Kichot, przywożąc odzyskane klejnoty. Zaskoczona tak szybkim spełnieniem swej woli, dziewczyna dziękuje mu i chwali jego męstwo i poświęcenie. Wzruszony rycerz klęka przed wybranką, prosząc o jej rękę, Dulcynea jednak odmawia, a widząc przygnębienie rycerza, opowiada mu szczerze o życiu upadłej kobiety, jakie dotąd prowadziła.
Don Kichot wybacza jej błędy, lecz jest zupełnie złamany na duchu. Sancho Pansa namawia go, aby znowu wyruszył w świat i starał się znaleźć krainę, gdzie ludzie są lepsi i szlachetniejsi.
Akt V. Załamanie wiary w ludzi i w ukochaną kobietę zniszczyło także fizyczne siły Don Kichota. Nie zrozumiany przez świat, umiera na bezludnym pustkowiu, mając przy sobie tylko wiernego Sancha. Raz jeszcze wspomina nieszczęśliwy rycerz swoje życie. W przedśmiertnej wizji jawi mu się odrealniona, wyidealizowana postać ukochanej Dulcynei. Don Kichot - Rycerz Smętnego Oblicza - umiera z uśmiechem szczęścia na twarzy.
Napisany w 1910 "Don Kichot" był jednym z ostatnich dzieł zmarłego w dwa lata później Masseneta - chronologicznie jest wiec późniejszy od Straussowskich "Salome" i "Elektry" oraz "Peleasa i Melizandy" Debussy'ego; stylistycznie jednak przynależy całkowicie do epoki XIX-wiecznego romantyzmu. Fakt ten nie świadczy wszakże o zacofaniu kompozytora, lecz jedynie stanowi dowód złożoności rozwojowych procesów w muzyce. Massenet był bowiem ostatnim wybitnym twórcą w dziedzinie opery lirycznej, a gatunek ten trwał i nawet rozwijał się także wówczas, gdy już rodziły się w muzyce nowe prądy: impresjonizm, ekspresjonizm i weryzm.
Libretto Henri Caina odbiega dość daleko od swego literackiego pierwowzoru - słynnej powieści Cervantesa. Główny motyw tej powieści - konflikt bohatera ze społeczeństwem i całym otaczającym go realnym światem - został ogromnie spłycony i osłabiony już choćby przez to, że w operze Masseneta romantyczny Rycerz Smętnego Oblicza nie jest wcale przedmiotem powszechnej drwiny. Przeciwnie - cieszy się on wśród ludu popularnością i uznaniem, a jedynie jego miłość do Dulcynei doznaje tragicznej klęski.
Przypadek to na gruncie opery bynajmniej nierzadki; dość przypomnieć, jak francuscy libreciści obeszli się z "Faustem" Goethego. Nie wpłynęło to też w szczególniejszym stopniu na umniejszenie powodzenia opery Masseneta. Opierało się ono zresztą nie tyle na muzycznych walorach dzieła (słabszego niewątpliwie niż "Manon", "Werter", "Thais" czy nawet "Cyd"), ile na wspaniałej kreacji wielkiego Teodora Szalapina, dla którego też specjalnie "Don Kichot" został napisany. Zgodnie z tym założeniem partia tytułowego bohatera została bardzo szeroko rozbudowana, a wszystkie pozostałe mają raczej uboczne znaczenie. Po śmierci Szalapina "Don Kichot" prawie zupełnie znikł ze scen operowych i dopiero w ostatnich latach ponownie na nie powraca.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie
