Przedstawienia

Opera w 2 aktach; libretto: Emanuel Schikaneder.
Prapremiera: Wiedeń 30 IX 1791.
Premiera polska: Warszawa 1793 (wersja oryginalna), 1802 (wersja polska).
Osoby: Sarastro, arcykapłan Słońca - bas; książę Tamino - tenor; Prze­mawiający - bas; pierwszy i drugi kapłan - tenor i baryton; Królowa No­cy - sopran; Pamina, jej córka - sopran; trzy damy dworu Królowej No­cy - dwa soprany i alt; trzej chłopcy - dwa soprany i alt; Papageno, ptasznik - baryton; Papagena - sopran; Monostatos, Murzyn - tenor; dwaj zbrojni mężowie - tenor i bas; trzej niewolnicy - role mówione; kapłani, orszak Sarastra, niewolnicy, głosy, zjawy.
Akcja rozgrywa się w państwie Królowej Nocy oraz w świątyni Słońca i jej pobliżu, w czasach bajecznych.
Akt I. Odsłona 1. Młody książę Tamino, oddaliwszy się pod­czas łowów od swych towarzyszy, zabłąkał się w dzikiej gór­skiej okolicy, nie wiedząc, że znalazł się na terytorium pań­stwa Królowej Nocy. Nagle rzuca się na młodzieńca potworny wąż; Tamino ucieka, jednak siły opuszczają go coraz bardziej, wreszcie pada zemdlony. Ratuje go pojawienie się trzech dam dworu Królowej Nocy. Zabiwszy węża, śpieszą one do swej pani, aby jej donieść o pojawieniu się Tamina. Ocknąwszy się z omdlenia, młody książę nie spostrzega już swych wybawicielek, spotyka natomiast osobliwą postać ludzką, całą pokrytą piórami. Jest to Papageno, nadworny ptasznik Królowej Nocy, wielki spryciarz, ale i wielki tchórz udający mężnego bohatera (arietta "Der Vogelfanger bin ich ja"). Przyjmuje on z godnością podziękowania Tarnina, który przypuszcza, że to Papageno wy­ratował go z opresji. Za kłamstwo jednak wnet spotyka Papagena zasłużona kara w postaci... potężnej kłódki, którą mu na usta zakładają powracające właśnie trzy damy. Ukazują one Tarninowi portret córki Królowej Nocy, księżniczki Paminy. Po chwili zjawia się przed Taminem sama Królowa Nocy, która błaga go (aria "O zittre nicht"), by ratował Paminę uwięzioną jakoby przez złego czarodzieja Sarastra. W nagrodę obiecuje Królowa Taminowi rękę Paminy. Książę przystaje z ochotą, zwłaszcza że obraz pięknej księżniczki zapadł mu już głęboko w serce (aria "Dies Bildnis ist bezaubernd schon"). Na rozkaz Kró­lowej Nocy trzy damy wręczają Taminowi czarodziejski flet, ma­jący go bronić przed niebezpieczeństwami, i polecają iść w ślad za trzema chłopcami, którzy mu wskażą drogę do siedziby Sa­rastra. Towarzyszem Tamina w wędrówce ma być ptasznik Papageno, który również otrzymał na drogę dar w postaci czaro­dziejskich dzwonków.
Odsłona 2. Po długiej i uciążliwej wędrówce Tamino i Papageno dotarli w pobliże świątyni boga Słońca - Ozyrysa. Tu właśnie znajduje się Pamina, której z rozkazu Sarastra strzeże Murzyn Monostatos, prześladujący Paminę swymi natrętnymi zalotami. Właśnie przed chwilą udaremnił on próbę ucieczki młodej dziewczyny. Tymczasem przemyślny Papageno zdołał podstępem wśliznąć się do świątyni i spłoszywszy tchórzliwego Monostatosa, uprowadza Paminę.
Odsłona 3. Tamino, prowadzony przez trzech chłopców, pró­buje wejść do świątyni, jednak wychodzący ze środkowej bra­my stary kapłan wyjaśnia, że tylko wtedy będzie mógł prze­kroczyć jej progi, gdy go przyjazna dłoń tam wprowadzi. Ta­mino postanawia oczekiwać na dalszy rozwój wypadków w po­bliskim gaju, gdzie też ku jego radości pojawia się niebawem Pamina z Papagenem. Po chwili jednak wpada do gaju ściga­jący Paminę i Papagena Monostatos; Papageno puszcza w ruch swe czarodziejskie dzwonki - dźwięk ich zmusza Murzyna do nieprzerwanego tańca. Zjawia się Sarastro - nie zły czarodziej, jak go przedstawiła Taminowi Królowa Nocy, lecz potężny i dobrotliwy arcykapłan świątyni Słońca, będącej zarazem świą­tynią wiedzy i poznania. Poleca on surowo ukarać Monostatosa, Taminowi zaś oświadcza, że chcąc zdobyć Paminę, przejść musi przez szereg ciężkich prób.
Akt II. Odsłona 1. Na uroczystym zgromadzeniu kapłanów Słonecznego Kręgu Sarastro wyjaśnia motywy swego postępo­wania (aria "O Isis und Osiris"). Pamina jest przeznaczona z woli bogów na małżonkę księcia Tamina, on jednak spełnić musi stawiane mu warunki, aby wraz z ręką ukochanej dostąpić za­szczytu wtajemniczenia i w gronie wybranych zasiąść w świąty­ni wiedzy.
Odsłona 2. Tamino zgłasza towarzyszącemu mu kapłanowi gotowość do wszelkich ofiar i poświęceń dla ukochanej Paminy. Gorzej jest z Papagenem - nie zdradza on zbytniego entuzjazmu dla planów Sarastra, pobudza go dopiero widok bliźniaczo po­dobnej doń Papageny, która ma być dlań nagrodą za mężne poddanie się próbom. Pierwszą jest próba milczenia, którą Tamino przechodzi zwycięsko.
Odsłona 3. Monostatos skrada się ku śpiącej w ogrodzie Paminie, chcąc ją pocałować. Płoszy go jednak pojawienie się Królowej Nocy, która w całym swym złowrogim majestacie staje przed Paminą. To ona, a nie Sarastro, jest przedstawicielką złych, ciemnych potęg. Żądna zemsty, chcąc zniweczyć swego wroga, podaje ona Paminie sztylet i grozi, że przeklnie ją i od­trąci na zawsze, jeżeli Pamina sztyletem tym nie zabije Sarastra i nie odbierze mu tajemniczego znaku "siedmiokrotnego kręgu słońca" (aria "Der Holle Rache"). Pamina jest zrozpaczona. W porę zjawia się Sarastro i pociesza płaczącą, tłumacząc jej, iż do tych świętych przybytków, w których on króluje, zemsta ani zdrada nie mają przystępu - panują tu tylko uczucia przyjaźni i braterstwa (aria "In diesen hell`gen Hallen").
Odsłona 4. Tamino mężnie dochowuje nakazu milczenia na­wet wobec Paminy, mimo że ta, zdziwiona i zrozpaczona jego zachowaniem, opuszcza go w końcu, przekonana, że młodzieniec przestał ją kochać (aria "Ach, ich fuhl`s"). Natomiast niepopraw­ny Papageno gawędzi w najlepsze z jakąś starą kobietą, która w końcu okazuje się... Papageną. Gromy i błyskawice przypo­minają lekkomyślnemu ptasznikowi o przyjętym zobowiązaniu.
Odsłona 5. Tamino i Pamina muszą z kolei przejść próbę po­żegnania na wieczną pozornie rozłąkę. Tymczasem Papageno znów spotyka swą Papagenę w postaci pomarszczonej Staruszki.
Odsłona 6. Na pół obłąkana z rozpaczy Pamina, przeświadczo­na o obojętności ukochanego, pragnie już zabić się otrzyma­nym od matki sztyletem. Ocalają ją trzej chłopcy towarzyszący Taminowi.
Odsłona 7. Dwaj zbrojni mężowie prowadzą Tamina ku "bra­mie strachu", którą młodzieniec odważnie przekracza. Oboje z Paminą przechodzą teraz, chronieni dźwiękami czarodziejskiego fletu, "próbę ognia i wody", która przywraca młodej dziewczy­nie spokój i równowagę umysłu i otwiera przed obojgiem wstęp do świątyni poznania.
Odsłona 8. Papageno daremnie szuka wokół swej Papageny. Zrozpaczony chce się już powiesić na najbliższym drzewie, gdy trzej chłopcy przypominają mu o czarodziejskich dzwonkach. Dźwięk dzwonków istotnie wnet przywołuje zaginioną. Oboje oddają się słodkim marzeniom o szczęściu małżeńskim i licznym potomstwie...
Odsłona 9. Królowa Nocy wraz z trzema damami, prowadzona
przez zdradzieckiego Monostatosa, usiłuje podstępem wedrzeć się do świątyni, by obalić potęgę Sarastra. Już trzy damy i Monostatos oddają jej hołd jako przyszłej władczyni, lecz oto gro­my i błyskawice odrzucają ich na powrót "w ciemności ze­wnętrzne".
Odsłona 10. W pełnej blasku świątyni Słońca Sarastro uro­czyście przyjmuje Tamina i Paminę do dostojnego kręgu wta­jemniczonych. Piękno i mądrość będą im odtąd zawsze towa­rzyszyć na dalszej, wspólnej drodze życia.
Do napisania "Czarodziejskiego fletu" zachęcił Mozarta jego da­wny znajomy, Emanuel Schikaneder, w jednej osobie literat, aktor, reżyser i impresario. On też podjął się opracowania libret­ta, przy czym za tło posłużyła baśń niemieckiego poety Ch.-M. Wielanda "Lulu czyli Flet czarodziejski". Pierwotny wątek uległ jednakże, zapewne z inicjatywy Mozarta, znacznemu pogłębie­niu. Wplotły się weń refleksje filozoficzne, ogólnoludzkie, a tak­że motywy wolnomularskie (trzeba bowiem nadmienić, że za­równo Mozart, jak Schikaneder byli członkami loży masońskiej). Nie tracąc charakteru "czarodziejskiej baśni", stała się opera Mozarta zarazem moralitetem o wyraźnym obliczu etycznym; ciężkie próby, które przejść muszą bohaterowie, by stać się godnymi wtajemniczenia i wejścia do "świątyni wiedzy i po­znania", czy noszony przez Sarastra "siedmiokrotny krąg słoń­ca" - to typowa symbolika wolnomularska. Według tejże sym­boliki m. in. postać Królowej Nocy ma uosabiać ciemnotę i za­bobon.
"Czarodziejski flet" zdobył sobie z miejsca ogromne powodze­nie. Nic dziwnego - już w samej uwerturze geniusz Mozarta sięga szczytów kompozytorskiego mistrzostwa. Kunsztowne kon­strukcje polifoniczne rozwijają się w niej w sposób tak natu­ralny, z taką niezwykłą lekkością i prostotą, iż sprawiają wra­żenie dziecinnej igraszki, zachwycając przy tym elegancją i przej­rzystością formy. W całej operze zdumiewa nade wszystko nie­zwykła organiczność i jedność mimo wielkiej różnorodności wprowadzonych do niej elementów - od prościutkich melodii w stylu ludowym, jakimi "przemawiają" Papagena i Papageno, poprzez pełne uczucia śpiewne frazy Paminy i Tamina aż do figurowanego chorału w "próbie ognia i wody" i mistycznej nastrojowości kapłańskich chórów. Słusznie też historycy uwa­żają "Czarodziejski flet" za najdoskonalsze dzieło operowe, jakie zostało stworzone do niemieckiego libretta przed Ryszardem Wagnerem.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997

Ukryj streszczenie