Cztery temperamenty
(Die vier Temperamente)
Balet w 1 akcie, 5 częściach. Muzyka: Paul Hindemith ("Temat z wariacjami" na fortepian i orkiestrę smyczkową z podtytułem :Cztery temperamenty"); choreografia: George Balanchine (Francoise Adret); scenografia: Kurt Seligmann (Andrzej Majewski).
Prapremiera: Nowy Jork 20 XI 1946, Central High School of Needle Trades, Ballet Society.
Premiera polska: Warszawa 4 X 1962, Opera.
Wykonawcy: solistki - Gisella Caccialanza, Tanaąuil LeClercą, Mary Ellen Moylan, Elise Reiman (Bożena Kociołkowska), soliści - Tood Bolender, Lew Christensen, William Dollar, Francisco Moncion (Wacław Gaworczyk i Janusz Smoliński); zespół.
Części baletu:
Temat przedstawiony jest przez trzy pary solistów, którzy tańczą trzy pas de deux, odpowiadające trzem motywom tematu;
I Wariacja melancholiczna: powolny, pełen smutku taniec solisty staje się pogodniejszy z chwilą, gdy przyłączają się dwie solistki;
II Wariacja sangwiniczna: lekki, żywy, pełen ekspansji ruchowej taniec pary solistów, którego tło stanowi grupowy taniec 4 tancerzy;
III Wariacja flegmatyczna: powolny, nacechowany obojętnością taniec solisty i ożywienie nastroju wraz z przyłączeniem się 4 tancerek;
IV Wariacja choleryczna: żywy, energiczny taniec solistki, powrót na scenę wszystkich wykonawców, którzy powtarzają motywy poprzednich tańców.
Pomysł tytułu "Cztery temperamenty" zaczerpnął kompozytor ze starożytnej i średniowiecznej koncepcji czterech ludzkich "humorów", czyli temperamentów. Każda trójdzielna wariacja odpowiada innemu temperamentowi, a jej przeobrażenia tematyczne - zmiennym reakcjom uczuciowym przedstawiciela tego typu psychicznego. Akcentowana jest przy tym stale obecność pierwszego głównego tematu melodycznego, związanego z dominującymi cechami. Jest to więc jakby rzutowanie poszczególnych temperamentów na tło emocjonalności, wspólnej dla wszystkich. Założenie to stało się punktem wyjścia choreograficznej interpretacji muzyki. Żadna z wariacji nie jest utrzymana do końca w tym samym nastroju; są one zróżnicowane zgodnie z zasadą, że w każdym człowieku przejawiają się różne cechy różnych temperamentów. Pozbawiona wszelkiej opisowości choreografia Balanchine'a zbudowana była na elementach tańca neoklasycznego.
W przedstawieniu Opery Warszawskiej francuska choreografka F. Adret zastosowała inny skład wykonawców, wprowadzając w każdej wariacji jedną solistkę i dwóch solistów.
Ów balet Balanchine'a, wystawiany pt. "Cztery temperamenty" lub "Temat z wariacjami", wszedł do repertuaru wielu teatrów i zespołów. Wznowił go w 1948 New York City Ballet, w 1963 Het Nationale Ballet, który pokazał go w czasie swych występów w Polsce w styczniu i lutym 1964, wznowił w 1976 i umieścił znów w programie występów w Polsce XI 1980. Ponadto miały go w swym repertuarze m.in.: Opera w Rzymie 1973, The Royal Ballet w Londynie 1973, Staatsoper w Berlinie. 1978, Opera w Monachium 1980, Stora Teatern w Goteborgu 1980.
P. Hindemith jest również autorem legendy tanecznej w 5 obrazach "Nobilissima Visione", osnutej na tle epizodów z życia św. Franciszka z Asyżu, a wystawionej w chor. L. Miasina, sc. P. Czeliczewa, Londyn 21 VII 1938, Drury Lane, Ballet Russe de Monte Carlo, w obs. L. Miasin (św. Franciszek) i N. Theilade (Ubóstwo).
Na zamówienie Marthy Graham Hindemith skomponował poemat do słów S. Mallarme "Herodiada" na głos recytujący, fortepian, instrumenty dęte i smyczkowe. Był to solowy taniec M. Graham na tle dekoracji I. Noguchi, 30 X 1944 w Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie. Inną wersję "Herodiady" przygotowała dla Ballets des Champs-Elysees J. Charrat, sc. P. Sunderland, Paryż 30 XI 1949, Theatre des Champs-Elysees, z N. Philippart w roli głównej.
Spośród innych baletów wystawionych do muzyki Hindemitha na uwagę zasługują "Metamorphoses" - "Metamorfozy symfoniczne na tematy K.M. Webera", balet w 4 częściach, chor. G. Balanchine, kostiumy B. Karinska, Nowy Jork 25 XI 1952, City Center New York City Ballet; abstrakcyjna kompozycja choreograficzna, w której kolejne "przeobrażenia" zaznaczone są jedynie zmianą kostiumów i świateł w każdej części baletu; soliści: T. LeClercq, T. Bolender, N. Magallanes.
Z innych utworów P. Hindemitha, inscenizowanych jako balety, wymienić można: "Kammermusik Nr 2", chor. G. Balanchine, kost. B. Benson, Nowy Jork 26 I 1978, New York City Ballet z udz. sol. K. von Aroldingen, C. Neary, S. Laverly i A. Luders.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
