Przedstawienia

Opera za trzy grosze (Die Dreigroschenoper)
Przedstawienie z muzyką w 3 aktach (9 obrazach) z prologiem; tekst: Bertolt Brecht, wg "Opery żebraczej" Johna Gaya.
Prapremiera: Berlin 31 VIII 1928.
Premiera polska: Bydgoszcz 1969.
Osoby: Jonathan Jeremiah Peachum, przywódca cechu żebraków; Pani Peachum; Polly Peachum, ich córka; Macheath, zwany Mackie ,,Majcher", herszt bandy ulicznych rozbójników; Brown, szef policji londyńskiej; Lucy, jego córka; bandyci Macheatha: Walter "Wierzba Płacząca", Jakub "Zgięty Palec", Mateusz "Moneta", Robert "Pila"; Ede; Jimmy; Filch, żebrak; Jenny, prostytutka; Smith, policjant; żebracy, prostytutki, policjanci.
Akcja rozgrywa się w Londynie na początku XVIII w.
Prolog: Po majestatycznych akordach uwertury wywoływacz na targu w Soho zaczyna śpiewać pochwałę dzielnych czynów sławnego bandyty Mackie "Majchra".
Akt I. Obraz 1. Peachum w dłuższym monologu wyjaśnia publiczności zasady działania swego przedsiębiorstwa, jedno­czącego cały cech londyńskich żebraków i skutecznie likwidu­jącego wszelką konkurencję z zewnątrz. Oddając Peachumowi część swych dochodów, żebracy mogą liczyć na jego opiekę i... zaopatrywać się w jego obszernych składach we wszelkie rekwizyty służące do wzbudzania litości przechodniów. Pani Peachum donosi mężowi, że Polly zbyt często przyjmuje od­wiedziny przystojnego mężczyzny. Z opisu osobnika Peachum domyśla się, że musi to być herszt bandytów Mackie, zwany "Majcher", i postanawia przywołać córkę do porządku.
Obraz 2. W obszernej stajni, pięknie urządzonej przy pomocy kradzionych mebli, odbywa się wesele Polly z Mackie "Maj­chrem". Rozbrzmiewa "Weselna pieśń biedaków", zaś Polly śpie­wa dla gości piosenkę o "Jenny wśród piratów". Lecz weselni goście ulatniają się w popłochu, bo oto pojawia się szef policji Brown, zwany "Tygrysem". Okazuje się, że Brown i Macheath byli niegdyś kolegami w wojsku podczas wojny i teraz rów­nież pozostali przyjaciółmi. Brown otrzymuje regularnie od Mackie'ego znaczną sumę pieniędzy, w zamian za co Mackie może swobodnie uprawiać swój proceder. Scena kończy się miłosnym śpiewem Mackie'ego i Polly.
Obraz 3. Polly donosi rodzicom o swym małżeństwie z Macheathem. Rozgniewany Peachum postanawia zadenuncjować Mackie'ego policji, gdy tylko pozna miejsce jego pobytu. Pani Peachum ma to zbadać.
Akt II. Obraz 1. Polly oznajmia Mackie'emu, że ojciec go zadenuncjował i nawet Brown nie może już nic pomóc. Mackie przygotowuje się do ucieczki.
Interludium : przed kurtyną pojawia się pani Peachum z pro­stytutką Jenny, która przyrzeka jej zameldować zaraz policji, gdyby tylko Mackie się pojawił.
Obraz 2. Mackie przybywa do domu publicznego w Turnbridge, gdzie dawniej bywał częstym gościem. Nie wiedząc, że Jenny właśnie go denuncjuje, śpiewa "Balladę sutenera", wspo­minając swą dawną miłość do niej. Jenny wraca i zaczyna flirto­wać z Mackie'em (w rytmie tanga). Wchodzą policjanci - Mackie ucieka przez okno, ale na dole zostaje pojmany i odstawiony do więzienia. Teraz dopiero Jenny zaczyna żałować swego po­stępku.
Obraz 3. Mackie siedzi samotnie w więziennej celi (shimmy "Ballada o wygodnym życiu"). Polly odwiedza go tam. Między nią a Lucy Brown, dawną przyjaciółką Mackie'ego, dochodzi do gwałtownej kłótni, z której korzysta Mackie i... ucieka z więzienia, ku cichej radości Browna. Teraz jednak Peachum grozi Brownowi, że przy pomocy swoich żebraków zepsuje ma­jące się właśnie odbyć uroczystości koronacyjne. To oznacza­łoby koniec kariery Browna, więc rad nierad wydaje polecenie ponownego ujęcia Mackie'ego.
Akt III. Obraz 1. Peachum czyni przygotowania do demon­stracji, która ma zakłócić pochód koronacyjny. Aby ten plan udaremnić, Brown zamierza zaaresztować Peachuma. Żebracy przebierają się za muzykantów, zaś Peachum daje Brownowi do wyboru: albo Macheath zostanie natychmiast powieszony, albo żebracy rozpoczynają swój pochód. Z ciężkim sercem wy­daje Brown rozkaz natychmiastowego aresztowania Mackie'ego. Interludium: Przed kurtyną występuje Jenny z katarynką, śpie­wając "Pieśń o Salomonie".
Obraz 2. Polly próbuje dowiedzieć się od Lucy o miejscu pobytu Mackie'ego, lecz zanim Lucy zdążyła odpowiedzieć, straż więzienna przyprowadza Mackie'ego. Pani Peachum przynosi dla Polly wdowi strój, gdyż niebawem Mackie zawisnąć ma na szu­bienicy.
Obraz 3. W celi śmierci Mackie myśli o pożegnaniu się z ży­ciem - liczy jeszcze tylko na pomoc swojej bandy. Jednak rozbójnikom Mackie'ego nie udało się zebrać dostatecznej ilości pieniędzy, aby przekupić policjantów i straż więzienną. Przy­chodzą zatem wszyscy, aby go pożegnać. Mackie wyrusza w ostatnią drogę - pod szubienicę. W tym jednak momencie Peachum zwraca się do publiczności i oznajmia, że sztuka za­kończy się inaczej: Mackie nie powinien zawisnąć na szubie­nicy. Pojawia się Brown z wiadomością, iż król zadecydował ułaskawić Mackie'ego. Radosny finał zamyka całość opery.
Niebywałe powodzenie "Opery za trzy grosze" przewyższyło na­wet sukcesy "Jonny spielt auf". Krenek wprowadził do swej ope­ry elementy operetki i jazzu. Weill zaś poszedł jeszcze dalej, wykorzystując formy współczesnej muzyki tanecznej, powiązane mówionymi dialogami. Wykonawcami są tu nie śpiewacy ope­rowi, lecz raczej aktorzy o pewnych kwalifikacjach wokalnych, toteż każda prawie scena mogła sobie pozwolić na wystawie­nie "Opery za trzy grosze", co oczywiście znakomicie wpłynęło na zwiększenie ilości premier.
"Opera za trzy grosze" jest zmodernizowaną wersją "Opery że­braczej" Gaya i Pepuscha, powstałej w 1728 jako parodia oper Haendla; zawiera ona jednocześnie wiele elementów satyrycz­nych. Oczywiście ten element parodii i satyry stracił już aktual­ność w XX w. - natomiast wykorzystał Weill wespół z Brech­tem sam kapitalny temat i klimat akcji rozgrywającej się w świecie mętów społecznych i przestępców wielkiego miasta. Utwór tej treści trafił na grunt bardzo podatny w okresie mię­dzywojennym, gdy nader modna była tematyka "apaszowska".
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997

Trzy akty z prologiem; tekst (wg "Opery żebraczej" Johna Gaya): Bertolt Brecht.
Prapremiera: Berlin 28 VIII 1928.
Premiera polska: Warszawa 17 V 1929.
Osoby: Jonatan Jeremiasz Peachum, właściciel przedsiębiorstwa "Przyjaciel Żebraka"; Celia Peachum, jego żona; Polly, ich córka; Macheath, zwany Mackie Majcher; Brown, naczelnik policji londyńskiej; Lucy, jego córka; Matyjas ,,Kikut", Kuba "Krzywy Paluch", Walter "Karawaniarz", Robert ,,Pila", Jimmy "Wyskrobek" - bandyci z bandy Macheatha; Edek; Pastor Kimball: Smith, policjant; Ruda Jenny, prostytutka; Pilch, żebrak; prosty­tutki, żebracy, policjanci, Goniec królewski. Akcja rozgrywa się w Londynie, z początkiem XVIII w.
Akt I. Na jarmarku w Soho uliczny śpiewak opiewa czyny najsłynniejszego londyńskiego bandyty, Mackie Majchra ("Lamentacja o Mackie Majchrze")... Nędzarze żebrzący na jar­marku w Soho to podopieczni Jonatana Peachuma, który od dawna już doszedł do wniosku, że z ludzkiej nędzy można wy­ciągnąć spore korzyści, i zjednoczył londyńskich biedaków, łotrzyków i kaleki w jedną, doskonale zorganizowaną żebra­czą armię. Poucza ich, jak i gdzie mają żebrać, dostarcza od­powiednie do ich wyglądu rekwizyty i kostiumy, przydziela im rejony, likwiduje wszelką "niezorganizowaną" konkurencję, w zamian pobierając procenty od wyżebranych pieniędzy. A że na nędzę i kalectwo ludzie nie lubią patrzeć obojętnie, więc interesy prosperują świetnie; pan Peachum zalicza się do osób zamożnych.
Właśnie wydaje koncesję i "wyposażenie" młodemu czło­wiekowi, trudniącemu się dotychczas żebraniem amatorskim, gdy pani Peachum przychodzi z kiepską wieścią: ich córka, Polly, przyjmuje coraz częściej odwiedziny wykwintnego męż­czyzny, zwanego "kapitanem". Z opisu jego sylwetki i nie­nagannej elegancji stary Peachum domyśla się, iż jest to znany łajdak i bandyta, Mackie Majcher. Widzi, że musi z córką porozmawiać poważnie; niestety - widzi również, że Polly nie ma w domu.
To zrozumiałe, że nie ma. Polly bowiem bierze właśnie ślub z Mackie Majchrem. W obszernej, opuszczonej stajni, przeisto­czonej w ślubny salon za pomocą ukradzionych mebli, w ban­dyckiej kompanii, po załatwieniu wszelkich formalności przez sprowadzonego siłą, wystraszonego pastora, Polly i Mackie obchodzą weselną uroczystość. Polly, podniecona winem i sy­tuacją, śpiewa song o Jenny, narzeczonej pirata, hotelowej posługaczce, która marzy o zemście na znienawidzonych hote­lowych gościach ("Narzeczona pirata").
W stajni zjawia się także naczelnik londyńskiej policji, Brown, zwany "Tygrysem". Bandyci kryją się w popłochu, okazuje się jednak, że Brown i Mackie byli kiedyś razem w wojsku, teraz - podtrzymują starą przyjaźń, tym bardziej że Mackie nieźle się Brownowi - w zamian za spokój - opłaca.
Polly zwierza się rodzicom z małżeństwa z Mackie'm ("Barbara-Song"). Dla Peachuma strata córki to wielki cios, toteż nie zamierza się z nim pogodzić. Postanawia zadenuncjować swego zięcia na policji; uwolni w ten sposób córkę od kłopotliwego męża, a jednocześnie zyska nagrodę pieniężną. To również się przyda, bo wprawdzie "człowiek hołduje chętniej dobru niźli złu, ale warunki nie sprzyjają mu".
Akt II. Polly uprzedza Mackie'go o zamiarze ojca. W przy­padku denuncjacji przyjaźń Browna niewiele mu pomoże, Mackie zleca zatem żonie kierowanie bandą i - ucieka. Że jednak jego stałym zwyczajem jest odwiedzać co czwartek burdel w Turnbridge, nie rezygnuje i teraz z tej drobnej przy­jemności, nie zważając na niebezpieczeństwo. Spotyka tu swoją dawną przyjaciółkę, Jenny. Ta jednak, opuszczona teraz przez niego, a w dodatku namówiona przez panią Peachum, wskazuje policji miejsce pobytu Mackiego. I dopiero gdy Mackie zostaje schwytany i odprowadzony do więzienia, Jenny zaczyna ża­łować tego czynu.
Za kratami Mackie wzdycha do wygodnego życia. Jego przyjaciel Brown ze łzami w oczach tłumaczy się z koniecz­ności zamknięcia go w celi i błaga o przebaczenie. Mackie, śmiertelnie obrażony, traktuje go ozięble; serdeczniej rozma­wia z Polly i z Lucy Brown (córką naczelnika, swoją dawną przyjaciółką), które odwiedzają go w więzieniu i - zazdrosne o siebie, kłócą się straszliwie. Korzystając z zamieszania, przy pomocy Lucy i ku radości Browna, Mackie ucieka.
Stary Peachum, zaniepokojny takim obrotem sprawy, nie daje za wygraną: grozi Brownowi, że jeśli nie znajdzie i nie powiesi Macheatha, on - z armią swych żebraków i kalek zakłóci przygotowywany właśnie w Londynie pochód korona­cyjny. Brown ostrzega, że rozpędzi i zniszczy nędzarzy, Pea­chum jednak zna swoją siłę: "Jakże to będzie wyglądało? W dniu koronacji Najmiłościwszej Królowej policja bije kale­ki?"... I załamany naczelnik policji widzi, że nie obejdzie się bez ponownego umieszczenia przyjaciela w celi.
A Mackie, na wolności, nie chowając urazy, bawi się razem z Jenny.
Akt III. Peachum kończy organizować wielką demonstrację żebraków londyńskich, wymierzoną przeciw pochodowi koro­nacyjnemu. Brown próbuje jeszcze porozumieć się z nim, od­wlec moment stracenia Macheatha, lecz Peachum jest bez­względny. Mackie musi zawisnąć na szubienicy.
Jenny śpiewa publiczności song o królu Salomonie, nawią­zując do historii swego kochanka, którego zmysłowość ściągnę­ła nań cały szereg nieszczęść... Mackie zostaje ponownie do­prowadzony do więzienia i - wszystko wskazuje na to, że teraz - gra skończona. Pani Peachum przynosi Polly wdowią suknię, aby godnie mogła opłakiwać męża; można by wpraw­dzie jeszcze przekupić strażnika, ale koledzy Mackie Majchra nie zebrali odpowiedniej sumy, żegnają go więc tylko dobrym i czułym słowem. A Mackie - wygłasza swoje ostatnie credo, precyzyjnie i dosadnie określając sytuację społeczną w kapi­talizmie, po czym balladą o zaskakującym finale zwraca się do wszystkich swych bliźnich z prośbą o przebaczenie: "Niech ktoś wam tęgo mordy skuje żelaznym drągiem, aż do krwi. Ponadto nic nie potrzebuję i - proszę was - przebaczcie mi..."
Zbliża się chwila wykonania wyroku. Mackie stoi już pod stryczkiem, gdy oto zjawia się goniec królewski z wiado­mością, iż królowa ułaskawiła Mackie Majchra, co więcej - przyznała mu tytuł szlachecki i dożywotnią rentę dla niego i żony. Radosny finał może więc zwieńczyć operę...
"Opera za trzy grosze" to utwór formalnie bardzo specyficzny. Tytuł sugeruje dzieło w zasadzie muzyczne, jest jednak zwodniczy, nawiązujący po prostu do pierwowzoru dzieła, do "Opery żebraczej" Johna Gaya (1728). Utwór Brechta i Weilla bywa wystawiany nie w teatrach muzycznych, lecz w drama­tycznych, grany przez śpiewających aktorów, a jego songi - zwłaszcza otwierające go "Lamentacje o Mackie Majchrze" - stały się światowymi przebojami, nagrywanymi przez wokali­stów i instrumentalistów wszystkich narodowości i wszystkich... dziesięcioleci, jakie minęły od premiery "Opery".
Zatem - sztuka czy musical? Raczej to drugie; musical pre­kursorski, bliższy dzisiejszym dziełom tego gatunku niż ówczesnym broadwayowskim rewiom z cylindrami i girlsami (wyjąwszy wcześniejszy o rok od "Opery" "Statek komediantów"). Oryginalny jest także skład zespołu muzycznego w Operze (wg partytury Weilla): dwa saksofony (na zmianę z klarneta­mi), dwie trąbki, puzon, banjo, harmonijka ustna, fortepian, fisharmonia i kotły, wiolonczela i kontrabas.
Obok "Lamentacji o Mackie Majchrze" wielką karierę zrobiły dwa inne songi: "Narzeczona pirata" i tzw. "Barbara-song", czyli piosenka Polly o tym, jak uległa Macheathowi. Polskie tłu­maczenie "Opery" jest dziełem Bruno Winawera; po wojnie opra­cowała je na nowo Barbara Witek-Swinarska, songi tłumaczył Władysław Broniewski. Poza premierową, przyciężką insceniza­cją Schillerowską (kierownictwo muzyczne: Grzegorz Fitelberg!), do historii "Opery" w Polsce przeszły także spektakle: Jakuba Rotbauma we Wrocławiu (1957; Macheath - Zbigniew Wójcik), Konrada Swinarskiego w Warszawie (1958; Macheath - Ta­deusz Pluciński, Polly - Kalina Jędrusik), Lidii Zamkow w Kra­kowie (1965; Macheath - Leszek Herdegen).
Dwukrotnie filmowano "Operę za trzy grosze". W 1931 w dwu wersjach: niemieckiej (z Rudolfem Forsterem) i francuskiej (z Albertem Prejeanem) oraz w 1963, w RFN, z Curdem Jurgensem i Hildegard Kneff (Jenny). Pierwsza ekranizacja, reżyse­rowana przez G. W. Pabsta, należy dziś do klasycznych dzieł światowej kinematografii.
Źródło: Przewodnik Operetkowy Lucjan Kydryński, PWM 1994

Ukryj streszczenie