Opera w 3 aktach: libretto: Jaroslav Kvapil.
Prapremiera: Praga 31 III 1901.
Premiera polska: Katowice 1928.
Osoby: Książę - tenor; Obca Księżna - sopran; Rusałka - sopran; Wodnik - bas; Czarownica - alt; leśniczy - tenor; kucharz - tenor; kuchcik - sopran; myśliwy - baryton; trzy nimfy leśne - dwa soprany i alt; rusałki, leśne duchy, świta Księcia, goście.
Akcja rozgrywa się w krainie baśni.
Akt I. Nocą na leśnej polanie nad jeziorem siedzi smutna Rusałka, skarżąc się księżycowi na swój los - nieszczęśliwą miłość do młodego Księcia, który często przybywa tu, aby wykąpać się w jeziorze (aria "Miesiączku, powiedz mi"). Chcąc pozyskać miłość Księcia, zwraca się Rusałka do mieszkającej nieopodal Czarownicy, prosząc, aby z pomocą czarów nadała jej ludzką postać. Czarownica zgadza się, lecz ostrzega, że ceną takiego przeobrażenia będzie utrata mowy. Rusałka musi bez słów - samym tylko urokiem swej postaci, gestem i spojrzeniem - zdobyć miłość Księcia. Jeżeli zaś ją straci, będzie musiała znowu powrócić w wodne głębiny. Rusałka jednak trwa przy swym postanowieniu. Rankiem nad brzegiem jeziora spotyka Książę Rusałkę - już w postaci ubogo ubranej dziewczyny. Urzeczony niezwykłą pięknością nieznajomej, wyznaje jej miłość i zabiera ją do swego pałacu. Z toni jeziora dobiega pełen troski głos starego Wodnika, który przeczuwa smutny los czekający Rusałkę, oraz śpiew wodnych nimf, opłakujących odejście swej siostry.
Akt II. Złe przeczucia Wodnika spełniają się - gorąca miłość Księcia do Rusałki nie trwa długo. Z rozmowy starego leśniczego z kucharzem i kuchcikiem wywnioskować można, że sercem Księcia zawładnęła teraz wielce urodziwa Obca Księżna, która przybyła z wizytą na zamek. Podczas hucznej uroczystości na cześć zaślubin Księcia i Rusałki niestety młodzieniec całkiem jawnie asystuje Księżnej. Zrozpaczona Rusałka jest świadkiem jego wynurzeń miłosnych - daremnie jednak, wystąpiwszy z ukrycia, stara się odciągnąć ukochanego i przypomnieć mu czynione niegdyś obietnice. Książę odtrąca ją pogardliwie, czym oburzony Wodnik, który widział wszystko, ukryty w zamkowej sadzawce, rzuca na niego straszne przekleństwo.
Akt III. Na jeziorze wśród lasów rozbrzmiewa subtelny tercet nimf leśnych. Jak bezszelestne widmo krąży wokół zrozpaczona Rusałka. Zapytana o radę Czarownica oświadcza jej, że aby zapomnieć o tragedii i stać się na powrót beztroskim wodnym duchem, musiałaby zabić Księcia. Rusałka jednak odmawia - wciąż jeszcze kocha niewiernego.
A oto pojawia się i sam Książę. Obca Księżna opuściła go szybko, jego zaś ogarnęła bezgraniczna tęsknota za Rusałką. Zrozpaczony zniknięciem ukochanej szuka jej wszędzie i teraz nagle spostrzega ją wyłaniającą się powoli z wód jeziora oświetlonego blaskiem księżyca. Książę błaga ją o przebaczenie, pragnąc raz jeszcze ucałować jej usta. Rusałka przestrzega, iż pocałunek ten oznaczać będzie dla niego śmierć, lecz Książę nie chce już żyć bez niej. Całuje ją i umiera, wraz z nią pogrążając się w falach jeziora.
Ludowe podanie o syrenie względnie rusałce, która z miłości do pięknego księcia przybrała z pomocą czarownicy ludzką postać, lecz równocześnie straciła głos i w milczeniu musiała cierpieć, widząc, jak serce ukochanego zwraca się ku księżnej, nie raz poruszało wyobraźnię poetów i bajkopisarzy (Andersen), a także kompozytorów. Opery na tym tle osnute pisali m. in. E. T. A. Hoffmann, Albert Lortzing i Aleksander Dargomyżski - największą jednak sławę zyskała "Rusałka" Antonina Dvoraka. Została ona zarazem uznana za najświetniejsze obok "Sprzedanej narzeczonej" Smetany dzieło czeskiej twórczości operowej. Stanowi o tym jej nastrojowość i wyjątkowa subtelność środków muzycznego wyrazu (zwłaszcza mistrzowska instrumentacja), doskonałość konstrukcji formalnej oraz szlachetność i oryginalność inwencji melodycznej. Warto też podkreślić różnorodność charakteru poszczególnych części opery, zależnie od sytuacji dramatycznej: z subtelnym, odmaterializowanym liryzmem scen w lesie nad jeziorem kontrastuje żywo scena rozmowy kucharza i kuchcika z leśniczym, jakby zapożyczona z opery komicznej, oraz zamaszysty dworski polonez, rozpoczynający uroczystość weselną.
Źródło: Przewodnik Operowy, Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie
