Korsarz
(Le Corsaire)
Balet w 3 aktach, 5 obrazach z epilogiem. Libretto wg poematu Byrona: Henri Vernoy de Saint-Georges i Joseph Mazilier; muzyka: Adolphe Adam (opr. J. Stefani); choreografia: Joseph Mazilier (Roman Turczynowicz); scenografia: Edouard Desplechin, Charles-Antoine Cambon, Thierry i Martin (Antonio Sacchetti).
Prapremiera: Paryż 23 I 1856, Theatre Imperial de 1'Opera.
Premiera polska: Warszawa 10 IX 1857, Teatr Wielki.
Osoby: Konrad, wódz korsarzy - D. Segarelli (Antoni Tarnowski); Medora, młoda Greczynka - Carolina Rosati (Karolina Straus); Zeid-pasza - mim Francois Dauty (Jan Popiel); Zulma, faworyta paszy - Louise Marquet (Emilia Żeromska); Gulnara, niewolnica paszy - Claudina Cucchi (Wywiórska); Izaak - właściciel targu niewolników, Birbanto - zastępca Konrada, główny eunuch w haremie paszy, niewolnice, eunuchy, korsarze, kupcy, żeglarze, odaliski, strażnicy paszy.
Akt I. Obraz 1. Plac w Adrianopolu, na nim targ niewolników. Na placu pojawia się Konrad, na balkonie zaś ukazuje się Medora i rzuca mu kwiat, a po chwili schodzi na plac pod strażą Izaaka. Młodzi wymieniają spojrzenia. Na plac przybywa Zeid-pasza, który pragnie powiększyć swój harem (tańce niewolnic). Dostrzega Medorę i chce ją kupić. Po długich targach Izaak sprzedaje Medorę, lecz dziewczyna chroni się pod opiekę Konrada. Wódz korsarzy przyzywa swych ludzi, którzy porywają Izaaka i kobiety z jego targu. Konrad i Medora uciekają.
Obraz 2. Podziemny pałac Konrada. Wódz korsarzy wprowadza Medorę, ofiarowuje wszystkie zgromadzone tu skarby w zamian za jej miłość (pas de deux). Po wyjściu tej pary Birbanto i korsarze wnoszą pojmanego Izaaka. Odsłania się kotara, ukazując siedzących w głębi Konrada i Medorę. Piraci prezentują mu zabrane Izaakowi kobiety, lecz on, oczarowany piękną Greczynką, nie zwraca na nie uwagi. Na prośbę Medory Konrad każe uwolnić kobiety mimo sprzeciwu Birbanta i korsarzy. Rozgniewany Birbanto namawia Izaaka, by odkupił kobiety, a gdy nie skutkują nawet złote monety, jeden z piratów każe kupcowi powąchać kwiat lotosu, skropiony tajemniczym płynem. Izaak zasypia. Korsarze wnoszą suto zastawiony stół, Konrad zaprasza Medorę na ucztę (taniec Medory). Niewolnica podaje Medorze tacę z kwiatami lotosu, Medora wręcza kwiat Konradowi, który go całuje i natychmiast zapada w sen. Korsarze rzucają się na Medorę, lecz ona broni się sztyletem Konrada, a gdy Birbanto próbuje ją rozbroić, rani go w rękę. Piraci uprowadzają Medorę i Izaaka.
Akt II. Obraz 1. Ogród przy pałacu Zeid-paszy. Z sadzawki wychodzą po kąpieli niewolnice z haremu paszy, tańczą wokół jego faworyty Zulmei. Gulnara podsyca niechęć innych kobiet do Zulmei; wybucha kłótnia i dopiero wejście Zeid-paszy przywraca spokój. Nagle zjawia się Izaak z Medora; jej piękność budzi niepokój w sercu Zulmei. Pasza wypłaca należność Izaakowi, który zaatakowany sztyletem przez Medorę, ucieka. Tymczasem posłaniec zawiadamia o przybyciu pobożnych pielgrzymów, i pasza udziela im gościny. Opada pielgrzymi płaszcz, ukazuje się Konrad, na jego znak inni korsarze zrzucają płaszcze. Wszyscy uciekają w popłochu, Konrad porywa w ramiona Medorę. Ale oto nadbiega ścigana przez Birbanta Gulnara, chroni się pod opiekę Konrada. Medora oskarża Birbanta o zdradę, której dowodem jest zraniona ręka. Oburzony Konrad chce zastrzelić zdrajcę, lecz Medora go powstrzymuje i Birbanto ucieka, by sprowadzić Zeid-paszę i jego strażników, którzy obezwładniają Konrada.
Akt III. Obraz 1. Komnata Zeid-paszy w pawilonie z widokiem na morze. Pasza każe przyprowadzić Medorę i oznajmia jej: jeżeli Greczynką przyjmie jego rękę i tron, ocali ukochanego. Medora odmawia. Rozbrzmiewa marsz żałobny, w głębi widać prowadzonego na śmierć Konrada. Medora błaga paszę o odroczenie egzekucji. Pasza zgadza się, żądając, by dziewczyna powiedziała skazańcowi o warunku jego ocalenia. Gdy Medora i Konrad zostają sami, postanawiają umrzeć razem. Do pawilonu wkrada się Gulnara, namawia kochanków do przyjęcia warunku paszy i obiecuje ułatwić im ucieczkę. Gdy pasza wraca, Konrad i Medora poddają się jego woli. Uradowany pasza zarządza przygotowania do ślubu. Konrad odzyskuje wolność; tymczasem niewolnicy wnoszą klejnoty, odaliski kwiaty i kadzidła. Ukazuje się narzeczona, a pod jej muślinowym welonem rozpoznać można Gulnarę. Pasza wkłada jej pierścień na palec i odsyła do swych apartamentów. Gdy narzeczona wraca i pasza zdejmuje z niej welon, jest to już Medora (taniec Medory). Dziewczyna prosi paszę, by odłożył swój sztylet, który napawa ją lękiem. O północy zjawia się Konrad, Medora podaje mu sztylet paszy i oboje uciekają przez okno. Zeid-pasza uderza w gong na alarm; zbiegają się strażnicy. Wtem słychać strzały armatnie, znak, że zbiegowie dotarli szczęśliwie do korsarskiego statku. Pasza rozpacza po stracie narzeczonej; wtedy Gulnara pokazuje mu ślubny pierścień, dowód, że to ona jest jego prawowitą małżonką. Niewolnice składają hołd nowej władczyni.
Obraz 2. Scena ukazuje statek kołyszący się na spokojnym morzu. Konrad i Medora przeżywają tu swe szczęście. Nagle zrywa się burza. Uderzenie pioruna roztrzaskuje statek.
Epilog. Burza ucisza się, w blasku słońca Konrad i Medora klęczą na szczątkach rozbitego statku, dziękując Bogu modlitwą za szczęśliwe ocalenie.
W balecie "Korsarz" główny wątek Byronowskiego poematu został szeroko rozbudowany celem stworzenia efektownego widowiska. Jego bardzo skomplikowana treść i zawiła intryga obfitują w sceny pantomimiczne i pełne napięcia sytuacje ze szczególnie efektowną sceną burzy i zatonięcia korsarskiego statku. "Korsarz" jest więc typowym przykładem baletu ze schyłkowego okresu romantyzmu, gdy zewnętrzna widowiskowość dominowała nad liryczną poetyką treści. Muzyka A. Adama, twórcy "Giselle", służyła tym razem podobnym celom, pełniąc głównie funkcję ilustracyjną; odznaczała się przy tym, zdaniem ówczesnych krytyków, bogactwem i różnorodnością tematów melodycznych.
Pierwsza adaptacja baletowa Byronowskiego "Korsarza" powstała w Londynie i wystawiona była 29 V 1837 w King's Theatre; autorami jej byli mato znany kompozytor R. Bochsa i choreograf F. Albert. Balet ten miał jednak krótki żywot sceniczny i dopiero nowa wersja tematu, opracowana przez Adama i Maziliera, zdobyła szeroką popularność, zwłaszcza w teatrach Rosji, gdzie jego premiera odbyła się w petersburskim Teatrze Wielkim 12 I 1858, chor. J. Perrot, sc. A. Roller i G. Wagner, w obs. K. Friedberg (Medora) i M. Petipa (Konrad). Najdłużej jednak zachowała się w repertuarze rosyjskim wersja M. Petipy z 1863, z muzyką uzupełnioną utworami R. Drigo, i na nowo opracowana w 1899. "Korsarz" wystawiany jest nadal w ZSRR, głównie w leningradzkim Teatrze im. Kirowa, gdzie realizatorami jego byli m.in. P. Gusiew w 1955 i K. Siergiejew w 1973. W innych krajach znaczną popularnością cieszy się wykonywane na koncertach pas de deux z II aktu do muzyki R. Drigo, w ukł. M. Petipy. W całości "Korsarz" wystawiany jest rzadko, toteż trzeba odnotować dwie jego premiery: Zagrzeb 2 VIII 1975, Chorwacki Teatr Narodowy, chor. W. Orlikowski, wg Petipy, sc. T. Businger z V. Butovać-Blaće i M. Drakuliciem w rolach Medory i Konrada Moskwa 6 X 1958, Teatr im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki, chor. N. Griszyna wg Petipy, sc. W. Ludmilin, w obs. W. Bowt i M. Liepa; wznowienie w sc. J. Kowalenki 5 III 1977, w obs. M. Drozdowa i W. Kiriłłow. Układ ten przekazała N. Griszina Operze Śląskiej w Bytomiu 23 VI 1979, sc. K. Lengren, w obs. J. Szabelska (Medora), S. Jońca (Konrad), A. Bacik (Birbanto), M. Pawlusiewicz (Gulnara).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
