Przedstawienia

Osoby:
Gustaw III - Król Szwecji
Hr. Anckarstrom
Amelia, jego żona
Aryedson, Cyganka .
Oskar, paź Króla
Christian, marynarz
Hr. Horn i Hr. Ribbing, spiskowcy
Sędzia
Służący Amelii
Panie, Panowie, Dworzanie, Oficerowie, Mieszczanie, Lud, Maski
Rzecz dzieje się w Sztokholmie w 1792 r.
AKT I
Scena I. Paradna sypialnia Gustawa III na zamku w Sztokholmie wczesnym rankiem 15 marca 1792 roku. Król przyjmuje szlachtę, ofice­rów i przedstawicieli stanów. Jego paź Oskar przedstawia mu listę gości, których - jak mniema - król życzy sobie zaprosić na bal maskowy, mający się odbyć nazajutrz.. Uwagę króla zwraca imię Amelii, żony hra­biego Ribbinga.
Wśród obecnych na audiencji można rozróżnić dwa obozy: obóz wier­nych Gustawowi i obóz spiskowców zamierzających go zabić. Hrabia Ribbing w kwiecistej oracji ostrzega króla przed konspiratorami. Przy­były biskup prosi władcę o wydalenie z kraju wróżki, Ulryki Arfvidsson. Paź błaga o łaskę dla niej. Król zwołuje dworzan i proponuje, aby w przebraniu odwiedzili wspólnie Ulrykę.
Scena II. U Ulryki Arfvidsson w porzuconym doku, w porcie. Wróż­ka wzywa moce podziemne. Marynarz Matts prosi ją, aby mu przepo­wiedziała przyszłość. Dzięki Gustawowi przebranemu za marynarza wróżba spełnia się natychmiast. Z kolei zgłasza się do wróżki zawoalowana dama. Jest to Amelia. Gustaw z ukrycia przysłuchuje się ich roz­mowie, w czasie której Amelia wyjawia swą miłość do króla, prosząc wróżkę o radę i pomoc w wyleczeniu się z tego uczucia.
Wchodzą zaproszeni dworzanie, są w wesołym nastroju. Teraz Gustaw prosi o wróżbę. Arfvidsson przepowiada mu, że zostanie zamordowany, a król zapytuje: "Kto będzie mordercą?". Arfvidsson odpowiada: "Pierw­szy, który uściśnie twą dłoń". Wchodzi Ribbing i Gustaw ujmuje jego dłoń. Ribbing ujawnia osobę króla. Plany sprzysiężonych, którzy chcie­li tu zgładzić Gustawa, spełzają na niczym, gdyż Matts i lud przychodzą, aby pozdrowić króla.
AKT II
Scena I. Wzgórze szubieniczne na Skanstull. Jest północ. Amelia zbli­ża się z trwogą do szubienicy, pod którą ma znaleźć roślinę, mającą, zgodnie z obietnicą Ulryki, wyleczyć ją z cierpień miłosnych. Przybyły tu również Gustaw ofiarowuje jej swoją opiekę. Pełen rozterki i bólu duet miłosny zostaje przerwany nadejściem hrabiego Ribbinga. Ostrzega on króla przed spiskowcami, mówiąc o planie zamordowania go. Król zdając sobie sprawę z niezręczności swojej sytuacji oddala się niechęt­nie, wziąwszy przedtem od Ribbinga przyrzeczenie, że ten z największą dyskrecją odprowadzi nieznaną mu zawoalowaną damę do miejskiej rogatki.
Przybywają Horn, Anckarstrom i reszta sprzysiężonych, aby dokonać zamachu na króla, ale ku swojemu rozczarowaniu zastają tylko Rib­binga. Horn zrywa zasłonę z twarzy tajemniczej damy i wszyscy roz­poznają w niej Amelię. Głęboko poruszony Ribbing wzywa Horna i Anckarstroma, aby przybyli do niego nazajutrz rano - bez sekundantów. Sprzysiężeni oddalają się ze śmiechem.
Scena II. Pokój w domu hrabiego Ribbinga. Ostra wymiana zdań mię­dzy Ribbingiem i Amelią z powodu nocnego zajścia. Wchodzą Horn i Anckarstrom. Ku ich ogromnemu zaskoczeniu, Ribbing zgłasza teraz swój akces do sprzysiężenia. Rękojmią jego szczerości ma być jego syn. Ponieważ każdy z obecnych chciałby dokonać historycznego czynu za­mordowania króla, decydują się na ciągnienie losów. Amelia zostaje zmuszona przez męża do wzięcia udziału w tej ceremonii. Los pada na Ribbinga.
Gustaw nabiera podejrzeń w stosunku do Ribbinga, gdyż nie wykonał on rozkazu i nie stawił się w nocy na zamku w celu złożenia raportu. Wydaje więc paziowi polecenie, by dyskretnie zbadał sytuację, a jedno­cześnie zaprasza gości na bal maskowy.
AKT III
Scena I. Prywatny pokój króla w Operze. Gustaw w monologu wyraża żal, że obowiązek zmusza go do zrobienia ofiary ze swojej miłości i wy­słania Ribbinga wraz z żoną do Finlandii. Wchodzi Oskar z biletem za­wierającym ostrzeżenie dla króla. Król przyjmuje to z humorem i des­peracką odwagą.
Scena II. Bal maskowy w Operze. Horn i Anckarstrom podchodzą do Ribbinga. Ten ostrzega ich przed paziem Oskarem, który prawdopodob­nie go śledzi. Ribbing namawia Oskara, aby mu zdradził przebranie króla.
Wchodzi król w stroju maskaradowym, zbliża się do niego dama w. dominie, w której Król rozpoznaje Amelię. Amelia pragnie ostrzec Gustava przed konspiratorami. Król komunikuje Amelii, że był zmu­szony, choć z bólem, podjąć decyzję rozstania się z nią. Podczas tej po­żegnalnej sceny zbliża się Ribbing i podnosi pistolet. Amelia odwraca się. W tym samym momencie z pod bocznej loży pada strzał, wymie­rzony w króla. To Anckarstrom dokonał wreszcie zbrodniczego czynu. Wybucha panika. Król zapewnia Ribbinga, że jego podejrzenia w sto­sunku do żony są nieuzasadnione. Zanim umrze, przebacza swoim nie­przyjaciołom.
Bal maskowy (streszczenie z Przewodnika Operowego)
Opera w 3 aktach; libretto: Francesco Maria Piave i Antonio Somma, wg Eugene Scribe'a.
Prapremiera: Rzym 17 II 1859.
Premiera polska: Warszawa 1865 (wersja oryginalna), 1870 (wersja polska).
Osoby: hrabia Ryszard Warwick, gubernator Bostonu - tenor; Renato, oficer kreolskiego pochodzenia - baryton; Amelia, jego żona - sopran; Ulryka, wróżka - mezzosopran; Oskar, paź - sopran; Silvano, marynarz - baryton; spiskowcy: Samuel - baryton; Tom - bas; Sędzia - bas; służący Amelii - tenor; dworzanie, oficerowie, spiskowcy, maski.
Akcja rozgrywa się w Bostonie pod koniec XVII w.
Akt I. Odsłona 1. Bostonem, stanowiącym w XVII w. część angielskiej kolonii, zarządza z ramienia metropolii hrabia Ry­szard Warwick. Na porannym posłuchaniu w swym pałacu roz­strzyga on sprawy prowincji. W tym czasie paź Oskar przed­kłada gubernatorowi listę gości zaproszonych na mający się odbyć w najbliższych dniach bal maskowy. Bacznej uwagi dwo­rzan nie uchodzi wzruszenie Ryszarda, gdy odczytuje imię Ame­lii, żony swego przybocznego oficera Renata. Szlachetny, rycer­ski i sprawiedliwy hrabia jest ogromnie popularny, cieszy się miłością dworzan i ludu; istnieje jednak stronnictwo, któremu rządy jego nie są na rękę i które dąży do jego zguby. Renato przestrzega go przed grożącym niebezpieczeństwem i błaga, by zachowywał jak najdalej idącą ostrożność, gdyż jego śmierć nie tylko dotknęłaby ciężko najbliższych, ale mogłaby się stać nieszczęściem dla całego kraju (aria "Alla vita che t'arride").
Hrabia Ryszard otrzymuje do podpisu wyrok skazujący na wygnanie indiańską wróżkę, Ulrykę, posądzoną o konszachty z nieczystymi siłami. Obawiając się jednak, by kara nie padła na niewinną, postanawia zbadać sprawę osobiście, tym bardziej że paź Oskar przedstawia mu postać wróżbiarki jako niezwykle fascynującą (aria pazia "Volte la terra").
Odsłona 2. Hrabia Ryszard, przebrany za marynarza, udaje się, wyprzedzając swych dworzan, do chaty Ulryki (aria Ulryki "Re del Abysso, affrettati") i tam z ukrycia słyszy, jak Amelia, żona Renata, prosi ją o ziele leczące z nieszczęśliwej miłości. Ryszard od dawna kocha Amelię, nigdy jednak nie dał jej po­znać swego uczucia, uważając, iż byłaby to zdrada wobec przy­jaciela. Teraz słyszy, że Amelia kocha go również, a dowia­dując się, iż ma ona udać się po czarodziejskie ziele sama o północy w dziką, odludną okolicę, postanawia choć z daleka czuwać nad nią. Nadchodzi świta gubernatora. Amelia oddala się, zaś Ryszard występuje z ukrycia i prosi starą Indiankę, by z kolei jemu odkryła przyszłe losy (aria "Di tu, se fedele"). Ulryka początkowo wzbrania się, gdy jednak Ryszard nalega, przepowiada mu rychłą śmierć, i to z ręki przyjaciela - tego, któremu pierwszemu poda rękę. W tej chwili wbiega do izdebki wróżki spóźniony Renato, niespokojny o bezpieczeństwo Ry­szarda. Hrabia odruchowo wyciąga dłoń na powitanie druha, co widząc dworzanie cofają się, zdjęci przerażeniem. Guberna­tor jednak śmieje się z ich obaw (kwintet "E scherzo od e follia").
Akt II. Po dzikiej okolicy błądzi nocą Amelia, szukając czarodziejskiego ziela (aria "Ma dall`arido stelo"). Serce jej przej­muje trwoga; nie wie, że z oddali czuwa nad nią hrabia Ry­szard. Zbliża się on do Amelii, daje się jej poznać i oboje, nie będąc w stanie ukrywać dłużej płonącego w ich sercach uczucia, w gorących słowach wyznają sobie miłość (duet "Teco io sto... O qual soave"). Wtem słychać czyjeś szybkie kroki. To Renato śpieszy donieść gubernatorowi, że spiskowcy są na jego tropie i lada chwila mogą się tu zjawić. Nie poznaje on Amelii, która zdążyła zakryć twarz welonem, i na prośbę Ry­szarda pragnącego uniknąć podejrzeń i tłumaczeń przyrzeka odprowadzić tę damę do Bostonu, nie badając, kim jest. Ryszard uchodzi, jednak nadbiegający spiskowcy podejrzewają, że to on ukrył się w kobiecym przebraniu i zmuszają Amelię do zdjęcia welonu. Gdy zdumiony Renato poznaje swą żonę, w uczuciach jego następuje nagła zmiana. Przekonany jest, iż Ame­lia była z Ryszardem na schadzce i w sercu jego miejsce mi­łości do przyjaciela zajmuje nienawiść, toteż nie waha się sprzy­mierzyć ze spiskowcami przeciwko niemu. Zaś wiarołomna żona musi zginąć.
Akt III. Odsłona 1. Daremnie stara się Amelia przekonać Renata o niesłuszności jego podejrzeń; widząc, iż wszelkie tłu­maczenia nie zdają się na nic, z poddaniem przyjmuje wyrok śmierci, prosząc tylko o ostatnią łaskę - o prawo pożegna­nia swego dziecka (aria "Morro, ma prima grazia"). Renato jed­nak po chwili odrzuca myśl o zabiciu Amelii. Pragnie się ze­mścić inaczej, jeszcze straszniej. Zginąć musi przede wszystkim Ryszard, wiarołomny przyjaciel (aria "Eri tu"). Oto właśnie przy­byli spiskowcy. Mają losować, kto podczas mającego się odbyć balu maskowego dokona zamachu na gubernatora. Renato zmu­sza Amelię, by sama ciągnęła losy, los zaś pada na... Renata, który cieszy się z możliwości dokonania zemsty, nie przeczu­wając, iż tam, gdzie podejrzewa podłość i zdradę, jest tylko najwyższa prawość i poświęcenie.
Odsłona 2. W gabinecie przylegającym do sali balowej Ry­szard, chcąc uniknąć dalszych spotkań z Amelią, podpisuje de­kret przenoszący Renata wraz z żoną do Anglii. Serce Ryszarda cierpi na myśl o rozłące z ukochaną, lecz wie, że jest to je­dyny sposób, by dochować nakazów uczciwości i przyjaźni wobec Renata (aria "Ma se m'e forza perderti"). Paź Oskar przy­nosi anonimowy list przestrzegający gubernatora przed groźbą zamachu. Ryszard jednak lekceważy niebezpieczeństwo i prze­biera się w strój balowy.
Odsłona 3. Rozpoczyna się bal maskowy. Spiskowcy krążą, szukając swej ofiary. Gubernator ufny w swą prawość i w swą szczęśliwą gwiazdę lekceważy wciąż niebezpieczeństwo. Da­remnie paź Oskar w błahej na pozór piosence (arietta "Saper vorreste") przestrzega go, że jedynie to, iż nikt nie wie, pod jaką maską ukrywa się hrabia Ryszard, ratuje go jeszcze przed skrytobójczym sztyletem. Ryszard jednak nie może się oprzeć pragnieniu zamienienia choć kilku pożegnalnych słów z Amelią.
Zostaje wówczas poznany i ginie z ręki mściwego Renata, któ­ry dopiero poniewczasie pojmuje swój straszny błąd.
"Bal maskowy" napisał Verdi dla neapolitańskiego Teatro San Carlo. Posłużył się tu librettem opracowanym kilka lat wcześniej dla Aubera przez Scribe'a, a osnutym wokół autentycznych wydarzeń - spisku szwedzkich możnowładców przeciwko pa­nującemu w drugiej połowie XVIII w. królowi Gustawowi III, zakończonego zasztyletowaniem króla w czasie balu. Na sku­tek sprzeciwu cenzury, żądającej całkowitej zmiany libretta, nie doszło jednak do premiery "Balu maskowego" w Neapolu. Po dokonaniu pewnych przeróbek (cofnięto akcję o 100 lat, przenosząc ją ze Szwecji do Ameryki, oraz zmieniono imiona głównych bohaterów) opera została wystawiona na scenie rzym­skiego teatru Apollo, odnosząc ogromny sukces. Już wtedy podkreślano bogactwo pięknych melodii, wysubtelnienie środ­ków muzycznego wyrazu, a zwłaszcza mistrzowskie opracowanie scen zespołowych. "Bal maskowy" stał się dowodem, iż sztuka Verdiego weszła w nowy okres, wzbogacając się o nie znane przedtem wartości.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997

Ukryj streszczenie