Balet-pantomima w 5 częściach z epilogiem. Libretto: Artur Malawski i Jan Mazur (teksty wierszy); muzyka: Artur Malawski; choreografia: Eugeniusz Papliński; scenografia: Włodzimierz Bielicki.
Prapremiera: Warszawa 7 II 1962, Państwowa Opera.
Osoby: Marysia, młoda góralka - Barbara Włodarczyk; Franek, młody góral - Stanisław Szymański; Juhas-Zabijok - Feliks Malinowski; pasterze i pasterki, górale i góralki. Partie wokalne: Hanna Rumowska - sopran, i Zdzisław Nikodem - tenor. Rzecz dzieje się na Podhalu.
Część I. Przechodzą pasterze, a za nimi kroczy góral (solo tenorowe). Pasterze wracają z pasterkami, tańczą. Następują trzy pierwsze pantomimy do tekstów: "Świt", "Nasko gwara", "A kie jo se zagram", a następnie taniec ogólny.
Część II. Krajobraz na hali. Po tańcu wstępnym dalsze pantomimy: "Sabała", "Mojo skoła", "Limba", "Zol", "Nad potokiem" i taniec pasterek.
Część III rozpoczyna się pantomimą "Dyscik", po której następuje, na tle zapadającej nocy, pantomima "Juhas-Zabijok" i taniec ogólny.
Część IV. Taniec zbójnicki i wejście góralskich dziewcząt. Zbliża się burza. Wszyscy uciekają, zostaje tylko młoda góralka Marysia (taniec Marysi). Zjawia się jej ukochany Franek (duet miłosny). Gdy burza przemija i ukazuje się znów słońce, dziewczęta wracają, by odbić Marysi Franka (taniec Marysi z dziewczętami). Nagle zjawia się rywal Franka, dziki juhas Zabijok (pas de trois).
Część V. Schodzą się górale i wnet dzielą się na dwa obozy: zwolenników Franka i zwolenników Juhasa-Zabijoka. Dochodzi do ostrej sprzeczki, zakończonej bójką na ciupagi. Dopiero powrót burzy rozdziela walczących. Marysia, Franek i ich przyjaciele chronią się do karczmy, Juhas ucieka w las. Dalszy ciąg akcji odbywa się w karczmie. W trakcie wesołej zabawy wpada Juhas, roztrąca tańczących, którzy zamierają bez ruchu. Juhas tańczy przed Marysią, "rzucając uroki" na oszołomioną dziewczynę, która im wreszcie ulega i przyłącza się do Juhasa. Górale, zdziwieni i rozczarowani jej niewiernością, opuszczają karczmę, gdzie zostają tylko Marysia, Franek i Juhas. Przed karczmą tańczą górale. Dziewczęta wyciągają z karczmy Marysię i Franka. Widząc, że nie uda mu się zdobyć dziewczyny, Juhas wraca w góry. Marysia zaś zrozumiała, że kocha tylko Franka (duet miłosny).
Epilog. Ogólny "taniec radości". I znów zjawia się Juhas-Zabijok z przyjaciółmi. Tym razem przychodzi, by pogodzić się z Frankiem (pas de trois Marysi, Franka i Juhasa). Balet kończy się "tańcem pojednania", w którym biorą udział wszyscy obecni na scenie.
Intencją twórcy baletu "Wierchy" było stworzenie poetyckiej wizji góralszczyzny, odzwierciedlającej piękno przyrody Podhala, specyfikę obyczajów, gwary, muzyki, tańca i psychiki jego mieszkańców. Balet składa się z szeregu scen obyczajowych o lekko zarysowanej fabule, w której występuje, podobnie jak w "Harnasiach", trójkąt: dziewczyna - góral - juhas, tu jako odpowiednik zbójnika. W zamieszczonych w partyturze wskazówkach Malawski pisze: "Za punkt wyjścia dla układu choreograficznego pantomim powinna posłużyć treść poszczególnych wierszy. Pantomimy nie mogą być jednak wierną ilustracją choreograficzną tekstu, lecz mają być z nim symbolicznie związane". Muzyka bardzo sugestywnie oddaje charakter, brzmienie, koloryt i nastrój muzyki skalnego Podhala, bez dosłownych cytatów. Kompozytor wydobył z autentycznych form wszystkie sugestie dźwiękowe, harmoniczne i rytmiczne, przetransponowując je na własny język muzyczny. Teksty partii wokalnych pisane są gwarą góralską, a chór i soliści traktowani jako jeden z elementów dźwiękowych.
Balet "Wierchy" wystawiony był także 22 VII 1969 w Operze Leśnej w Sopocie przez zespół baletowy Opery Bałtyckiej, chor. Z. Kamiński, sc. S. Bąkowski, w obs. L. Kowalska (Marysia), J. Wojciechowski (Juhas) i K. Wrzosek (Franek).
Wspomnieć też trzeba o innym balecie, który powstał do "II Symfonii" "Dramatycznej" A. Malawskiego jako "Komedianci"; libr. i chor. F. Parnell, sc. E. Soboltowa, Łódź 3 IX 1960, Teatr im. Jaracza, zespół Opery Łódzkiej; treścią baletu jest tragedia młodego małżeństwa (M. Łapińska i J. Dampc), w którego życie wkracza dawny kochanek żony, Zbir (B. Rajkowski).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
