Historia Żołnierza
(L`Histoire du soldat)
Balet narracyjny w 2 częściach, 5 scenach. Muzyka: Igor Strawiński "L`Histoire du soldat" do czytania, grania i śpiewania; tekst: Charles Ferdinand Ramuz (polski przekład: Julian Tuwim); reżyseria: Georges Pitojew (I - Ryszard Ordyński, II - Krystyna Meissner); choreografia: Georges i Ludmilla Pitojewowie (I - Feliks Parnell, II - Conrad Drzewiecki); scenografia: Rene Auberjonois (II - Krzysztof Pankiewicz).
Prapremiera: Lozanna 28 IX 1918, Teatr Miejski, zespół Georges'a i Ludmilly Pitojewów.
I polska premiera koncertowa: Warszawa 20 I 1928, Filharmonia.
II polska premiera sceniczna: Poznań 25 IV 1964, Opera.
Osoby: Żołnierz - Gabriel Rosset (I - Feliks Parnell, II - Przemysław Śliwa), Diabeł - Georges Pitojew (II - Edmund Koprucki), Królewna - Ludmilla Pitojew (I - Halina Szmolcówna, II - Irena Cieślikówna),Narrator: Elie Gagnebin (I - Henryk Małkowski i Ryszard Ordyński, II - Józef Fryźlewicz jako stary Żołnierz).
Scena przedstawia budę jarmarcznego teatrzyku z zaciągniętą na razie kurtyną.
Narrator opowiada o Żołnierzu powracającym z wojska na urlop do rodzinnej wsi.
Scena 1. W lesie. Odsłania się kurtyna, wchodzi Żołnierz, wyjmuje z torby różne drobiazgi oraz ukochane skrzypce, zaczyna grać. Pojawia się Diabeł pod postacią starego człowieka i proponuje Żołnierzowi sprzedaż skrzypiec w zamian za grubą księgę, która uczyni go bogatym. Żołnierz sprzedaje skrzypce, a Diabeł zaprasza go do siebie.
Scena 2. We wsi. Narrator informuje o wizycie u Diabła i o przybyciu Żołnierza do rodzinnej wsi, gdzie nikt go nie wita. Znów rozpoczyna się akcja. Zafrasowany Żołnierz stoi w opustoszałej wsi. Diabeł zjawia się tym razem pod postacią handlarza, Żołnierz porywa się na niego z szablą, chce odebrać skrzypce, lecz Diabeł tłumaczy mu, że powinien skorzystać z dobrodziejstw cudownej księgi. Żołnierz otwiera księgę. Narrator snuje opowieść o tym, jak Żołnierz stał się bogatym człowiekiem, lecz nie zaznaje szczęścia.
Scena 3. W biurze Żołnierza. Żołnierz siedzi za biurkiem, załatwia przez telefon interesy, które powiększają jego bogactwo. Diabeł przybiera teraz postać starej handlarki, wysypuje z torby różności, a wśród nich skrzypce. Żołnierz chwyta skrzypce, próbuje grać, lecz skrzypce milczą. Zrozpaczony łamie je i drze księgę.
Scena 4. W obcym kraju - W pałacu. Ze słów Narratora dowiadujemy się, że Żołnierz postanowił zacząć życie od nowa i udał się do sąsiedniego kraju. Właśnie zachorowała tam ciężko Królewna i Król obiecał dać ją za żonę temu, kto ją uzdrowi. Widzimy więc Żołnierza w komnacie królewskiego pałacu: postanowił spróbować szczęścia. Diabeł, tym razem jako elegancki pan, wyszydza Żołnierza, który proponuje mu grę w karty przy winie. Przegrywa wprawdzie wszystkie pieniądze, lecz udaje mu się upić Diabła i zabrać mu skrzypce. Co za radość! Umie znów grać! Udaje się więc do komnaty chorej Królewny, a jego muzyka ją uzdrawia (ich wspólny taniec - walc i ragtime). Wyznają sobie miłość. Ale oto zjawia się znowu Diabeł, tym razem bez przebrania; żałosny i pokorny, błaga Żołnierza, by oddał mu skrzypce. Tymczasem Żołnierz gra tak ochoczo, że Diabeł nie może się powstrzymać i tańczy aż do zupełnego wyczerpania, a mimo to jeszcze grozi: jeżeli Żołnierz przekroczy granicę tego kraju, znajdzie się w diabelskiej mocy. Królewna bezskutecznie błaga Żołnierza, by nie wracał do rodzinnej wioski.
Scena 5. We wsi. Na scenie widać wioskę oraz granicę sąsiedniego kraju. Żołnierz przekracza granicę, gdzie czeka już Diabeł. Na próżno Królewna wzywa z oddali ukochanego, on jej nie słyszy, jest już w mocy Diabła.
Główny sens tej wokalno-taneczno-recytatorskiej opowieści kryje się w słowach jednej z uwag Narratora: "Biada temu, co pragnie zbyt wiele..." Akcja utrzymana jest w konwencji wędrownego teatrzyku, w którym Narratora i orkiestrę umieszcza się na scenie. Muzyka "Historii Żołnierza" skomponowana jest w formie suity na siedem instrumentów (skrzypce, kontrabas, klarnet, fagot, kornet, puzon i perkusję) traktowanych solistycznie, lecz uzupełniających się we współbrzmieniach. Szczególnie rozbudowana partia skrzypiec, symbolu duszy Żołnierza, ma charakter wręcz wirtuozowski.
"Historia żołnierza" wystawiana była w różnych wersjach, z przewagą pantomimy lub tańca. Do bardziej utanecznionych jej realizacji należą: K. Joossa (Munster 1927), M. Terpisa (Berlin 1929), R. Page (Chicago 1931), J. Cranko (Kapsztadt 1944), B. Ralov (Kopenhaga 1946), R. Helpmanna (Edynburg 1954), A. Sokołów (Nowy Jork 1954), E. Suuve (Moskwa 1964, Teatr Wielki, pt. "Bajka o żołnierzu i czarcie"), J. Babilee (Spoleto 1967), M. Bejarta (Rzym 1966 i Bruksela 1982). Natomiast muzyką Strawińskiego w formie suity koncertowej (z pominięciem tekstu) posłużyło się kilku choreografów, m.in. E. Feld, kost. F. Thompson, Nowy Jork 28 XII 1971, American Ballet Theatre.
W Polsce odbyły się następujące premiery "Historii Żołnierza" w formie baletowej, z zachowaniem tekstu: Warszawa 18 II 1972, Teatr Wielki (scena kameralna), chor. A. Lazzini, reż. K. Meissner, sc. M. Kołodziej, w obs. J. Makarowski (Żołnierz), J. Graczyk (Diabeł), B. Sier (Królewna); Narrator: T. Bartosik; pokazane na występach w RFN XI 1974 oraz w Wilnie i Leningradzie II 1977, Gdynia 9 I 1977, Teatr Muzyczny, reż. i chor. P. Śliwa, sc. W. Wigura, w obs. L. Wierzbowski (Żołnierz I), P. Śliwa (Diabeł), A. Miezin (Diablica), Warszawa 5 XII 1982, Teatr Wielki (scena kameralna), tekst w przekł. J. Kofty, reż. M. Dziewulska, chor. Z. Rudnicka, sc. J. Jarosiewicz, w obs. J. Mazori, A. Grabka i B. Cholewa; jako prolog do "Historii Żołnierza" wykonane były Strawińskiego "Trzy utwory" na klarnet solo, a jako epilog - "Ragtime" na 11 instrumentów.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
