Przedstawienia

Operetka w 1 akcie; libretto: Aleksander Fredro.
Prapremiera: Wilno, jesień 1839.
Osoby: Anzelmo, właściciel oberży; Lizetta, jego córka; Giuseppe, jego brat; Antonio, syn Giuseppa; Bombalo, cyrulik-szarlatan; Rozyna, ukochana Antonia; Fabrizzio, jej opiekun; goście.
Akcja rozgrywa się z początkiem XIX w., w oberży Anzelma w Apeninach.
Burza szalejąca w Apeninach sprowadziła do zajazdu w górach komplet gości. Wszystkie pokoje zajęte, a stale jeszcze zjawia­ją się nowi przybysze. Gospodarz zajazdu, Anzelmo, i jego cór­ka, śliczna Lizetta, grupę wędrownych aktorów szukających noclegu lokują ostatecznie w jadalni i... w stajni. Lecz następne­mu przybyszowi mówią już, że nawet wielebny by tutaj nie pomógł - nie ma miejsca.
Tym następnym okazuje się Antonio, bratanek Anzelma; nie­gdyś wyruszył potajemnie w daleki świat, a teraz - powraca do domu; jego więc trzeba będzie jeszcze gdzieś zmieścić. Na razie przystojny chłopak opowiada kuzynce Lizetce o swych wę­drówkach i wielu przygodach, i o tym, że gdy zamierzał już wracać do domu, w Bolonii zakochał się w pięknej dziewczynie... Nie przemówił do niej ani słowa, wymieniali tylko spojrzenia, panna była bowiem zawsze pod kuratelą zazdrosnego starucha, ale dziś dostrzegł, że wybrali się w drogę, w kierunku Florencji. Wyprzedził ich zatem, dotarł tutaj, a ponieważ to jedyny zajazd w tych stronach, więc i oni na pewno wkrótce się tutaj zjawią. Antonio prosi Lizetkę, aby przyjęła jeszcze i ich na nocleg, a wtedy on znajdzie jakąś sposobność zbliżenia się do uko­chanej.
Lizetta, pełna zrozumienia dla uczuć kuzyna, dokwaterowuje go do pokoju szarlatana Bombala sprzedającego "cudowne leki" na wszelkie dolegliwości. Antonio nie kupuje u niego żadnych lekarstw, lecz prosi Bombala o pomoc: kiedy zjedzie tu młoda panna ze swym opiekunem, niech Bombalo starego tak czym­kolwiek zajmie, aby do dziewczyny droga została otwarta. So­wicie mu tę fatygę opłaci!
Oczekiwani nadchodzą. Lizetta może im zaoferować jedynie nocleg w fotelach, ale przy takiej burzy - dobre i to. Obleśny staruch, Fabrizzio, przedstawia swą młodą towarzyszkę, Rozynę, jako żonę. Rozyna protestuje, staruch tłumaczy więc, iż żona jest psychicznie chora i jej słów nie trzeba traktować poważnie. Wiezie ją do Florencji do lekarza. Rozyna, zostawszy sama z Fabrizziem, ostrzega, że wszystkim tu rozpowie o jego matactwach, o fałszywym paszporcie, o tym, że wiezie ją przemocą, że opiekun sprzedał mu ją bezprawnie i w ogóle - kroku razem z nim dalej nie zrobi! Fabrizzio jest jednak pewien swego: ma dokumenty stwierdzające jej chorobę psychiczną, a jeśli ktoś wysunąłby jakieś wątpliwości - ma je­szcze sporo złota na ich uspokojenie. W Toskanii zaś ciemną komórką i głodem przymusi ją do ślubu... Kolację jedzą razem z Antoniem i Bombalem. Antonio szepcze czułe słowa do ucha Rozyny i choć zazdrosny Fabrizzio przeszkadza im, jak może - uzyskuje od niej zapewnienie o wzajemności uczuć. Bombalo i Antonio starają się upić Fabrizzia chcąc stępić jego czujność, lecz stary jest podejrzliwy i ostrożny; zwraca baczną uwagę na każdy krok i gest Rozyny.
Tymczasem chytry Bombalo postanawia zarobić od każdej ze stron, i z kolei - za dobrym wynagrodzeniem - zdradza Fabrizziowi tajemnicę Antonia: chłopak zamierza porwać Rozynę! Sam Bombalo, pewien zaufania Fabrizzia, ofiarowuje się, za sutą opłatą, zabezpieczyć mu dziewczynę i przeprowadzić natychmiast przez toskańską granicę, jeśli tylko Fabrizzio zgodzi się po­wierzyć ją jego opiece. Fabrizzio oczywiście nie jest aż tak tępy, natomiast korzysta z pokoju szarlatana, aby tam - usu­nąwszy Antonia - zamknąć Rozynę na noc.
Bombalo, nie zrażony pierwszym niepowodzeniem, przygoto­wuje drabinkę sznurową; zamierza po niej sprowadzić Rozynę z pokoju na piętrze. Natomiast Lizetta wpada na inny pomysł: pyta aktorów z wędrownej trupy, czy mają wśród swych rekwi­zytów kostiumy i akcesoria żandarmów. Gdy okazuje się, że tak, prosi dwóch z nich, by odegrali maskaradę i w przebraniu żandarmów wyprowadzili Fabrizzia daleko od zajazdu, wmawiając mu, że ma fałszywy paszport. Przez ten czas - wykradną Rozynę.
Aktorzy grajÄ… swe role znakomicie. AresztujÄ… zaskoczonego Fabrizzia i zabierajÄ… rzekomo na posterunek, zaÅ› Antonio ma RozynÄ™ dla siebie!
W dodatku Anzelmo sprowadził tu ojca Antonia, Giuseppa, który nie mógł już doczekać się powrotu syna. Teraz z radością wybacza mu jego młodzieńczą chęć przygód i ucieczkę z domu, akceptuje też związek z Rozyną, bo o ich uczuciu opowiedzieli mu już Anzelmo i Lizetta. Rozyna tłumaczy im swoją sytuację. Fabrizzio to przyjaciel jej opiekuna; ów opiekun właśnie oddał ją w jego ręce, zastrzegając sobie za to zatrzymanie połowy jej posagu. W Bolonii bali się zmusić ją do małżeństwa, Fabrizzio wolał przewieźć dziewczynę do Toskanii, gdzie nikt jej nie zna, zatem - nikt by nie mógł jej pomóc. Aby zaś w drodze jej ewentualne skargi i protesty nikogo nie wzruszały, Fabrizzio postarał się o fałszywe paszporty: wiezie Rozynę jako swoją umysłowo chorą żonę.
Dowody tych matactw Rozyna ma przy sobie - wychodząc z żandarmami, Fabrizzio zostawił w zajeździe wszystkie papie­ry: ugodę sporządzoną z jej opiekunem, fałszywe świadectwa medyków. Teraz, gdy zabrali papiery - już się go nie lękają. Giuseppe udziela młodym ojcowskiego błogosławieństwa, a kie­dy Fabrizzio powraca do zajazdu, nie ma już ani dziewczyny, ani dokumentów, które pozwalałyby ja odzyskać; widząc swą przegraną powraca do Bolonii. Natomiast jeden z aktorów-żandarmów prosi o zasłużoną nagrodę: o rękę Lizetty. I w rezulta­cie dwie ślubne pary połączył ten jeden nocleg w Apeninach.
"Nocleg w Apeninach" napisał Aleksander Fredro w 1825, po powrocie z Włoch, gdzie przebywał u swego brata, Maksymilia­na. Stąd zapewne to dość niezwykłe u niego miejsce akcji. Li­bretto przesłał Karolowi Kurpińskiemu, który jednak nie napisał do niego muzyki, natomiast zainteresowało się tym drobiaz­giem - niezależnie od siebie aż pięciu innych kompozytorów: Franciszek Mirecki (1791-1862), Adolf Sonnenfeld (1837-1914), Eugeniusz Gluziński (1852 -1936), Michał Świerzyński (1868 - 1957) i - Stanisław Moniuszko; otrzymał on tekst w 1839, w trakcie swych studiów w Berlinie.
Niestety, żadna z pięciu wersji muzycznych "Noclegu" nie zy­skała większego powodzenia. Wersja Moniuszkowska po bodaj dwu inscenizacjach (Wilno 1839, Lwów 1841) poszła na długie lata w zapomnienie. Powróciła na sceny (głownie teatrów dra­matycznych) w latach powojennych, a w pełnym brzmieniu przypomniano ją dopiero w 1969 w Teatrze Muzycznym w Gdy­ni, odtwarzając z partytury przywiezionej z teatru lwowskiego przez Mieczysława Krzyńskiego, który ją także na nowo opraco­wał. Nowej adaptacji Fredrowskiego libretta dokonał Roman Sadowski.
Źródło: Przewodnik Operetkowy Lucjan Kydryńki, PWM 1994

Ukryj streszczenie