Kopciuszek
(- Le Cendrillon - Cinderella)
Balet fantastyczny w 3 aktach, 7 obrazach. Libretto: Nikołaj Wołkow (wg bajki Charles Perraulta); muzyka: Sergiusz Prokofiew; choreografia: Rostisław Zacharow (Mikołaj Kopiński); scenografia: Piotr Wiliams (Stefan Janasik).
Prapremiera: Moskwa 21 XI 1945, Teatr Wielki.
Premiera polska: Bytom 4 VII 1953, Opera Śląska.
Osoby: Kopciuszek, uboga dziewczyna - Olga Lepieszynska (Leokadia Zienko); Książę - Władimir Prieobrażenski (Bolesław Bolewicz); Dobra Wróżka - Anastasija Abramowa (Lucyna Sotomska); Ojciec Kopciuszka; jego druga żona, Macocha Kopciuszka; Grymaśnica i Złośnica, ich córki; nauczyciel tańca, krawcy, fryzjer, modystka, wróżki czterech pór roku, karzełki, goście na balu, nadworny błazen, mistrz ceremonii, ministrowie dworu, Hindus, Chińczyk, Hiszpan, Arab, trzy pomarańcze, Hiszpanki, mieszkanki wschodniej krainy, mieszkanki wysp tropikalnych, szewcy.
Akt I. Komnata w domu ojca Kopciuszka. Biedna dziewczyna, nazywana pogardliwie przez złośliwe siostry przyrodnie Kopciuszkiem, pędzi smutne życie w domu złej macochy i bojaźliwego ojca. Teraz, siedząc na uboczu, ze smutkiem przygląda się kłótni sióstr o jedwabny szal. Zapada wieczór, wszyscy wychodzą. Kopciuszek sprząta komnatę, a biorąc do ręki porzucony szal, snuje dziewczęce marzenia o pięknych strojach (taniec Kopciuszka). Pod wpływem tęsknoty za zmarłą matką odsłania jej portret, starannie przez macochę zakrywany. Wraca Ojciec, przytula córkę, stara się ją pocieszyć. Ale znów zjawiają się dokuczliwe siostry i macocha, której złość skrupia się tym razem na mężu. Nagle w drzwiach ukazuje się stara żebraczka, prosząc o jałmużnę. Macocha wypędza ją brutalnie, lecz Kopciuszkowi udaje się podać staruszce kromkę chleba. Macocha i córki decydują, że czas już ubierać się na bal, na który cała rodzina prócz Kopciuszka została zaproszona do pałacu Księcia. Zaczynają się gorączkowe przygotowania. Wbiegają krawcy, fryzjer, modystka, panny z niecierpliwością przymierzają nowe suknie i fryzury, Grymaśnica i Złośnica niezgrabnie powtarzają ukłony i taneczne pas pod okiem nauczyciela tańca. Wreszcie wszystko gotowe. Mizdrząc się i krygując wychodzą na bal, ciągnąc za sobą wystraszonego ojca. Kopciuszek zostaje sam ze swymi marzeniami o balu. W tym momencie wraca stara żebraczka i zrzuca łachmany. Okazuje się piękną Wróżką. Na jej znak zjawiają się cztery inne wróżki: Wiosna, Lato, Jesień, Zima (kolejne wariacje wróżek), które ubierają Kopciuszka we wspaniały strój balowy. Wróżka ostrzega jednak, że o północy czar przestanie działać, znikną piękne szaty, Kopciuszek musi więc przed tą godziną powrócić do domu. Przed dom zajeżdża kareta. Kopciuszek jedzie na bal do Księcia.
Akt II. Sala balowa w pałacu Księcia. Bal już się rozpoczął (divertissement: gawot, mazurek, taniec czterech kawalerów). Z wielką pewnością siebie wkracza pretensjonalnie wystrojona rodzina Kopciuszka. Szukający posażnych panien kawalerowie asystują brzydkim siostrom, lecz inni goście kpią z ich niezdarnych pląsów. Wbiega młody, roześmiany Książę. Siostry daremnie starają się zwrócić na siebie jego uwagę. Nagle wśród gości pojawia się olśniewająco piękna dziewczyna i Książę nie może oderwać od niej oczu, urzeczony jej prostotą i wdziękiem (walc: wariacja Kopciuszka, wariacja Księcia). Dręczone zazdrością siostry, oburzona macocha, a nawet ojciec nie poznają w przybyłej Kopciuszka. Na rozkaz Księcia Arab składa nieznajomej w darze trzy pomarańcze (taniec trzech pomarańczy). Sala powoli pustoszeje, Książę i Kopciuszek zostają sami i wyznają sobie miłość (pas de deux). Nagle rozbrzmiewa "walc północy", ukazują się karzełki, przypominając dziewczynie o zbliżaniu się fatalnej godziny. Kopciuszek ucieka, gubiąc w pośpiechu złoty pantofelek.
Akt III. Obraz 1. Noc po balu. Książę wezwał wszystkich szewców z pobliskiego miasteczka, lecz żaden z nich nie rozpoznaje swego dzieła w maleńkim złotym pantofelku. Książę postanawia wyruszyć sam na poszukiwanie jego właścicielki.
Obraz 2. Wędrując po świecie, Książę zawitał do Andaluzji, lecz pantofelek nie pasuje na nóżkę żadnej Hiszpanki.
Obraz 3. Z kolei Książę odwiedza wschodnią krainę, gdzie żadna mieszkanka nie może włożyć złotego pantofelka.
Obraz 4. Na wyspach tropikalnych nie ma również dziewczyny o tak małej stopce.
Obraz 5. Zasmucony Książę wraca do swego kraju.
Obraz 6. Tak minęła noc. Tymczasem Kopciuszek śpi w domu przy kominku, tuląc do serca pamiątkę balu, ocalały pantofelek. Budzą ją pierwsze promienie słońca (taniec Kopciuszka). Na ulicy słychać jakiś hałas, to zbiera się tłum, podniecony wiadomością o przybyciu Księcia. Macocha i córki witają nieoczekiwanego gościa i obie siostry usiłują bez powodzenia wcisnąć stopę w podany przez Księcia pantofelek. Książę zamierza już odejść, gdy wtem wzrok jego pada na skromną, nieśmiałą dziewczynę; nagle zza jej stanika wypada złoty pantofelek. Książę odnajduje ukochaną, dobra Wróżka łączy ich dłonie (pas de deux Kopciuszka i Księcia).
Obraz 7. W pięknym ogrodzie, wśród gwiazd i wróżek, rozpoczyna się szczęśliwe życie Kopciuszka i Księcia.
Autorzy baletu "Kopciuszek" nadali znanej bajce kształt alegorii tanecznej, poetyckiej opowieści o ludzkim życiu, marzeniach, miłości i szczęściu. Marzenia te ucieleśnia świat fantastyczny, zaludniony dobrymi wróżkami, zaś dążenie do szczęścia wbrew przeciwnościom losu - romantyczna miłość Kopciuszka i Księcia oraz jego wędrówka po świecie. Oba wątki rozwijają się na tle realistycznym, uwypuklającym kontrast pomiędzy smutnym, pełnym trosk życiem ubogiej dziewczyny a sztuczną ceremonialnością bogatego dworu Księcia. Wszystkie elementy tego potrójnego tematu splatają się harmonijnie, tworząc łagodny klimat baśni, wolny od ostrych spięć dramatycznych. Konstrukcja "Kopciuszka" nie odbiega od wzorów tradycyjnego baletu klasycznego, zachowuje jego "numerowy" schemat i podstawowe formy taneczne, liryczne pas de deux, popisowe wariacje, zespołowe tańce dworskie i charakterystyczne. Muzyczne charakterystyki postaci naszkicowane są lekko i zwięźle, jedynie "portret" Kopciuszka oparty jest na trzech tematach: Kopciuszek poniewierany, Kopciuszek marzący, Kopciuszek zakochany i szczęśliwy. Jeden z głównych tematów baletu, "walc północy", powraca zarówno w scenach Kopciuszka, jak i Wróżki, łącząc niejako te dwie postacie wspólnym węzłem. Muzykę baletu cechuje wdzięk, humor i dowcip z licznymi akcentami groteski, powściągliwy liryzm i szeroki rozmach taneczny.
Balet "Kopciuszek" jest jedną z ulubionych pozycji teatrów rosyjskich. Wkrótce po premierze wystawił go Teatr im. Kirowa w Leningradzie, 8 IV 1946, chor. K. Siergiejew, sc. B. Erdman, w obs. N. Dudinska (Kopciuszek) i K. Siergiejew (Książę). W Europie Zachodniej odbyły się też premiery tego baletu, m.in.: Londyn 23 XII 1948, Sadler's Wells Ballet, chor. F. Ashton, sc. J.-D. Malcles, w obs. M. Shearer i M. Somes (wznowienie w 1965 dla The Royal Ballet z M. Fonteyn i D. Blairem oraz 17 III 1972 dla Australian Ballet z L. Aldous i K. Coe), Mediolan 15 XII 1955, Teatro alla Scala, chor. A. Rodrigues, sc. A. Beaurepaire, w obs. V. Verdy i G. Perugini, Helsinki 14 XII 1957, Opera, chor. R. Zacharów, sc. P. Suominen, w obs. D. Laine i K. Salin, Paryż 4 XII 1963, Theatre des Champs-Elysees, zespół R. de Larrain, chor. W. Orlikowski, sc. R. de Larrain z G. Samsovą i T. Beaumont, Bazylea 19 II 1973, Balet Teatru w Bazylei, chor. P. Smok i L. Ogoun, sc. J. Zimmermann, w obs. M. Krause i D. Fauchard, Londyn 23 VIII 1973, London Festival Ballet, chor. B. Stevenson, sc. P. Farmer, w obs. G. Fulton i A. Dubreuil, Berlin 13 I 1975, Komische Oper, chor. T. Schilling, dek. H. Henning, kost. E. Kleiber, w obs. M. Schinkitz i D. Scheibel; wersja ta powtórzona 20 IV 1975 w Operze Wiedeńskiej, w obs. S. Kirnbauer i F. Wilhelm, Berlin 31 XII 1977, Stadtische Oper, chor. W. Panow, sc. J. Varona, w obs. E. Evdokimova i V. Gelvan.
W Polsce odbyły się następujące premiery "Kopciuszka": Wrocław 16 I 1959, Opera, chor. J. Gogół, sc. A. Wojciechowska, w obs. R. Syldorf i B. Kropidłowski, Gdańsk 14 III 1959, Opera Bałtycka, chor. J. Jarzynówna-Sobczak, sc. J.A. Krassowski, w obs. A. Boniuszko i Z. Jasman, Warszawa 29 V 1969, Teatr Wielki, chor. A. Cziczinadze, sc. A. Majewski, kost. E. Starowieyska, w obs. M. Krzyszkowska i G. Wilk, Wrocław 17 IV 1978, Opera, chor. T. Kujawa, sc. B. Wolniewicz, w obs. M. Kijak i F. Knapik.
Atrakcyjna baśń Perraulta o Kopciuszku i cudownej zmianie jego losu pociągała wielu kompozytorów i choreografów. Jej pierwsza wersja baletowa to "Cinderella", muz. Zor, chor. Albert, Londyn 26 III 1822, King's Theatre, z M. Mercandotti w roli tytułowej. A oto dalsze wersje "Kopciuszka":
"Sandrilona", balet-pantomima w 4 aktach, libr. I. Walbierch i Augustę, muz. C. Cavos, chor. Ch.-L. Didelot, I. Walbierch i Augustę, Petersburg 9 VI 1824.
"Zołuszka", balet w 3 aktach, libr. L. Paszkowa, muz. W. Schell, chor. M. Petipa, E. Cecchetti i L. Iwanow, sc. H. Levogt, M. Szyszkow i M. Boczarow, Petersburg 13 XII 1893, Teatr Maryjski, w obs. P. Legnani i P. Gerdt.
"Cinderella", balet w 5 obr., muz. S. Jones, chor. F. Farren i Aleksander Genee, sc. H. Craven, J. Harker i C. Wilhelm, Londyn 6 I 1906, Empire Theatre, z Adeline Genee w roli tytułowej.
"Cinderella", balet w 3 obr., muz. R. d'Erlanger, libr. i chor. M. Fokin, sc. N. Gonczarowa, Londyn 19 VII 1938, The Royal Covent Garden Ballet Russe, w obs. T. Riabuszynska i P. Petroff.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
