Panna Julia
(Froken Julie)
Balet w 4 obrazach. Libretto (wg dramatu Augusta Strindberga) i choreografia: Birgit Cullberg; muzyka: Ture Rangstrom; scenografia: Allan Fridericia (Władysław Wigura).
Prapremiera: Vasteras (Szwecja) 1 III 1950, Riksteatern.
Premiera polska: Warszawa 13 IV 1975, Teatr Wielki. Osoby: hrabianka Julia - Elsa-Marianne von Rosen (Bożena Kociołkowska); Jean, służący - Julius Mengarelli (Dariusz Blajer); Hrabia, ojciec Julii; Młody Szlachcic, narzeczony Julii; Krystyna, kucharka - Birgit Cullberg (Barbara Włodarczyk); wieśniacy i wieśniaczki.
Obraz 1. Sala portretowa w zamku Hrabiego. Jest słoneczny poranek. Do sali wchodzi córka Hrabiego, Julia, ostatnia latorośl wygasającego rodu. Z portretów śledzą ją badawcze spojrzenia przodków. Julia czuje się zmęczona i przytłoczona tą atmosferą surowych tradycji rodzinnych. Ojciec wprowadza Narzeczonego, młodego szlachcica, którego wybrał na męża dla Julii. Dziewczyna odnosi się do niego z tak okrutną obojętnością, że ów, głęboko dotknięty, zrywa zaręczyny. Fakt ten Julia przyjmuje obojętnie. Z zazdrością przygląda się przez okno spieszącym na zabawę wieśniakom.
Obraz 2. Stodoła w majątku Hrabiego. Odbywa się w niej ludowa zabawa. Wchodzi znudzona Julia. Wśród wirujących par jest też Jean, młody służący Hrabiego. Julia podchodzi do Jeana i rozłącza go z partnerką (pas de deux Julii i Jeana). Zdziwieni ludzie z lękiem patrzą na tę dziwną parę. Jean również czuje się coraz bardziej nieswojo.
Obraz 3. Kuchnia w zamku Hrabiego. Jean opowiada swej narzeczonej, kucharce Krystynie, o gorszącym zachowaniu panny Julii. Ku ich zdziwieniu młoda panna zjawia się w kuchni, żądając, by Jean wrócił z nią do stodoły na zabawę. Wystraszona Krystyna ucieka, Jean waha się, lecz opór jego słabnie wobec uporczywych nalegań Julii. Stopniowo staje się coraz śmielszy i bardziej poufały. Wpada tłum rozbawionych wieśniaków, który staje się mimowolnym świadkiem miłosnej sceny Julii i służącego (pas de deux). Odwracają się role sługi i jego pani; teraz Jean zastanawia się, jakie korzyści będzie mógł wyciągnąć dla siebie z tej nowej sytuacji. Julia proponuje wspólną ucieczkę. Dźwięk dzwonka przywraca jednak Jeanowi poczucie rzeczywistości, staje się znów lokajem Hrabiego.
Obraz 4. Sala portretowa. Julia czyni gorączkowe przygotowania do ucieczki. By móc ją zrealizować, ukradła rodzinne klejnoty. Z portretów patrzą na nią z wyrzutem groźni przodkowie, czuje się ze wszystkich stron osaczona. Julia zdaje sobie sprawę, że nie ma wyjścia z konfliktu między tradycyjnymi obowiązkami rodzinnymi a tęsknotą do nowego, nieznanego, lecz swobodnego życia. Wzywa więc służącego Jeana, który pomaga jej popełnić samobójstwo, sam pragnąc pozbyć się osoby tak niebezpiecznie komplikującej mu życie.
Treść baletu "Panna Julia" to lapidarny skrót głównego wątku naturalistycznego dramatu psychologicznego Strindberga. Skomplikowane sytuacje dramatu zostały w balecie uproszczone i zredukowane do kilku kluczowych scen, oddających ponury klimat i stopniowe narastanie napięcia dramatycznego. Nastrój ten podkreśla patetyczna muzyka. W choreografii, obok klasycznie ujętych partii Julii i Jeana, zastosowane zostały elementy tańca ekspresjonistycznego w stylu K. Joossa, którego Cullberg była uczennicą. Wystawiony początkowo na prowincji balet "Panna Julia" odniósł sukces, dzięki czemu Cullberg otrzymała nominację na stanowisko choreografa Opery Królewskiej w Sztokholmie. Stał się on jedną z czołowych pozycji narodowego repertuaru szwedzkiego i wystawiany był w wielu teatrach skandynawskich i zachodnioeuropejskich, m.in.: Nowy Jork 18 IX 1958, Ballet Theatre, w obs. V. Verdy i E. Bruhn; wznowienie w 1966 z T. Lander i E. Bruhnem, Kopenhaga 1959, Kongelige Danske Ballet, sc. S. Erixson, w obs. K. Simone i H. Kronstam, Antwerpia 13 V 1972, Ballet van Vlaanderen, w obs. L. Wilderjick i A. de Ligniere, Sztokholm 19 IV 1974, Kungliga Svenska Baletten, w obs. G. Andersson i M. Heinonen, Genewa 9 II 1976, Grand Theatre, w obs. P. Neary i F. Alexander, Berlin 27 III 1979, Stadtische Oper, w obs. G. Panowa i R. Sheta.
Drugim baletem opartym tematycznie na dramacie A. Strindberga jest "Panna Julia" ("Miss Julie") A. Panufnika, chor. K. MacMillan, sc. B. Kay, Stuttgart 8 III 1970, Stuttgarter Ballett, w obs. M. Haydee, F. Frey i B. Keil.
Inne narodowe balety szwedzkie to m.in.: "Noc świętojańska" ("Midsommarvaka"), muz. H. Alfven, chor. J. Borlin, sc. N. de Dardei, Paryż 25 X 1920, Theatre des Champs-Elysees, Ballets Suedois Rolfa de Mare; treścią baletu są tradycyjne szwedzkie obrzędy, gry i tańce ludowe, odbywające się w noc św. Jana.
"Syn marnotrawny" ("Den Forlorade sonen"), muz. H. Alfven, chor. I. Cramer, sc. R. Lindstrom, Sztokholm 27 IV 1957, Opera Królewska, B. Andersson w roli syna; balet oparty na folklorze karelskim.
"Księżycowy renifer" ("Manrenen"), muz. K. Riisager, chor. B. Cullberg, sc. P. Falk, Kopenhaga 20 XI 1957; balet napisany przez estońskiego kompozytora i przygotowany przez B. Cullberg na zamówienie Królewskiego Baletu Duńskiego (demonstrowany w Polsce w czasie gościnnych występów Baletu Duńskiego w marcu 1967), wznowiony następnie w 1959 przez Kungliga Svenska Baletten w Sztokholmie i w 1961 przez Ballet Theatre w Nowym Jorku, osnuty na lapońskiej legendzie o dziewczynie Aili zamieniającej się w białego renifera i zwabiającej młodzieńców w przepaść. Balet ten przekazała B. Cullberg Teatrowi Wielkiemu w Warszawie, sc. W. Wigura, 13 IV 1975, w obs. E. Głowacka (Aili), J. Makarowski (Nilas), R. Krawucki (Naid).
"Oblubienica morza" ("The Lady from the Sea") wg dramatu H. Ibsena, muz. K. Riisager, chor. B. Cullberg, sc. K. Hedeby, Nowy Jork 21 IV 1960, Metropolitan Opera, American Ballet Theatre, w obs. L. Serrano (Ellida), R. Fernandez (marynarz), G. Tetley (Wangel).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
