Valse, la
Poemat choreograficzny w 1 akcie. Libretto i muzyka: Maurice Ravel; choreografia - Bronisława Niżyńska (I Conrad Drzewiecki, II Joseph Lazzini); scenografia - Alexandre Benois (I Krzysztof Pankiewicz, II Bernard Dayde).
Prapremiera: Paryż 23 IV 1929, Theatre National de l'Opera, zespół Idy Rubinstein.
I premiera polska "La Valse" w połączeniu z "Valses nobles et sentimentales": Poznań 25 IV 1964, Opera im. S. Moniuszki.
II premiera polska "La Valse" jako osobnego baletu: Warszawa 16 IV 1972, Teatr Wielki.
Osoby: Ona - Ida Rubinstein (solistki: I Olga Sawicka i Teresa Kujawa, II Bożena Kociołkowska i Janina Galikowska); On - Anatol Wilzak (soliści: I Władysław Milon, II Jerzy Makarowski i Jerzy Graczyk); damy, oficerowie, szambelanowie.
Rzecz dzieje się na sali balowej w okresie II Cesarstwa. Na przesłoniętej gazą scenie widać grupki siedzących dam i oficerów; w głębi przez otwarte szeroko drzwi widoczna jest druga sala balowa. Na tle muzycznego wstępu pary wstają i zaczynają tańczyć. Z chwilą gdy w orkiestrze rozbrzmiewa główny temat walca, gazowa kurtyna idzie w górę, a scenę zapełniają wirujące pary. W dalszej sali widać również tańczące pary, szybko przebiegające w figurze chaine; ich ruchy tworzą kontrapunkt taneczny z wolno wirującymi parami na przodzie sceny. Po chwili role odwracają się: następuje szybki bieg tańczących w pierwszej sali na tle rozkołysanego wiru w głębi. Tempo tańca stopniowo narasta, jakby tancerze ulegali jakiejś tajemniczej sile, wiodącej ich do zguby.
"La Valse" jest, według słów Ravela, "apoteozą wiedeńskiego walca". Utwór napisany był w 1920 na zamówienie S. Diagilewa, który zrezygnował z wystawienia tego baletu, i poemat "La Valse" wykonany został w formie koncertowej przez Orkiestrę Towarzystwa Lamoureux w Paryżu. Gdy I. Rubinstein organizowała dorywczo sezony baletowe w Operze Paryskiej, postanowiła włączyć do programu "La Valse", i wówczas Ravel przedstawił jej własną koncepcję baletu: pary tańczące walca miały być najpierw widoczne jakby za mgłą, a potem ukazać się w pełnym świetle; ich taniec powinien sprawiać pod koniec utworu wrażenie niesamowitego transu, a cały bal miał się odbywać na pograniczu sennego marzenia i jawy. Nawet oświetlenie sceny musiało być synchronizowane z brzmieniem orkiestry, z przyciemnianiem i rozjaśnianiem jej barwy. "La Valse" składa się z dwóch części, z których każda posiada własną kulminację. W pierwszej, o wyraźnie wiedeńskim charakterze, przewija się kilka tematów melodycznych, które nakładają się na siebie w momencie kulminacyjnym. W drugiej części tematy przeciwstawiają się sobie, a pod koniec splatają znów w dramatycznej kulminacji tanecznego zapamiętania. Niżyńska zastosowała się do życzeń kompozytora.
Balet "La Valse" miał jeszcze kilka innych wersji, m.in. M. Fokina, przygotowaną również dla zespołu I. Rubinstein w Paryżu 25 VI 1931; wersję L. Miasina, sc. A. Derain, dla paryskiej Opera Comique 17 V 1950; G. Balanchine'a, sc. B. Karinska, dla New York City Ballet 20 II 1951, gdzie choreograf połączył poemat "La Valse" z siedmioma "Walcami szlachetnymi i sentymentalnymi" Ravela, wprowadzając do akcji symboliczną postać "pana w czerni" (N. Magallanes), unoszącego młodą dziewczynę (T. LeClercq) w opętańczym tańcu śmierci. Wersję F. Ashtona, sc. A. Levasseur, wystawioną 31 I 1958 w mediolańskim Teatro alla Scala, przejął 10 III 1959 The Royal Ballet w Londynie oraz Kongelige Danske Ballet 10 XII 1982.
Skomponowana w 1911 suita ośmiu utworów fortepianowych pt. "Walce szlachetne i sentymentalne" ("Valses nobles et sentimentales") była, mimo odmiennego charakteru tych króciutkich walców, łączona niekiedy z "La Valse" lub wystawiana oddzielnie jako balet. Tytuł jej nawiązuje do walców na dwa fortepiany F. Schuberta, a muzykę cechuje również łagodny, sentymentalny wdzięk Schubertowskich utworów. Ravel zamieścil tu także swoje wskazówki sugerujące, że akcja baletu powinna rozgrywać się w latach dwudziestych XIX w. w salonie pięknej damy, otoczonej wielbicielami, którzy wyznają jej miłość za pomocą symboliki kwiatów. I tak właśnie został skomponowany do tej muzyki balet "Adelajda czyli Mowa kwiatów" ("Adelaide ou le langage des fleurs") przez choreografa I. Chliustina i wystawiony w Paryżu 22 IV 1912, Theatre du Chatelet, z N. Truchanową w roli tytułowej.
Kroniki baletowe notują również wersje baletu pod oryginalnym tytułem "Walce szlachetne i sentymentalne", m.in.: chor. F. Ashton, sc. S. Fedorowicz, Londyn 1 X 1947, Sadler's Wells Theatre Ballet, solistka A. Heaton chor. K. MacMillan, sc. J. Rosę, Berlin 30 XI 1966, Stadtische Oper, sol. D. Carli i F. Kapuste chor. H. van Manen, dek. J.-P. Vroom, kost. Fong Leng, Amsterdam 17 IV 1975, Het Nationale Ballet, sol. M. Venema i G. Lemaitre.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
