Autor: Jadwiga Szajna-Lewandowska
Prapremiera: 18 lutego 1967
Balet dla dzieci w 3 aktach, 5 obrazach. Libretto: Klara Kmitto (wg powieści Wojciecha Żukrowskiego); muzyka: Jadwiga Szajna-Lewandowska; choreografia: Klara Kmitto i Maksymilian Mróz; scenografia: Anna Rachel.
Prapremiera: Wrocław 18 II 1967, Państwowa Opera.
Osoby: Cynamon, król Blablacji - Stanisław Sitkowski; Wiolinka, jego córka - Klara Kmitto; Baryłka, król Tiutiurlistanu - Henryk Sawicki; Nagniotek, Cygan-czarownik - Eugeniusz Marchewka; Drumla, jego córka - Adria Teliszewska; lisica Chytraska - Krystyna Dąbrowska; kot Mysibrat - Janusz Łaznowski; kogut Pypeć - Waldemar Karst; Młynarz, Oficer, Pustelnik, Brud, Nędza, Złość, Winogrono, Banan, Kirkorek, syn Pypcia, kucharze, damy dworskie i dworzanie, wojsko kogucie, kawaleria biała i kawaleria czarna, parlamentariusze, kwiaty, Cyganie i Cyganki, myszki, żabki, indyczki, wiewiórki, lokaje, paziowie, kuchciki.
Akt I. Obraz 1. Sala w pałacu króla Baryłki. Król wydaje przyjęcie na cześć zaprzyjaźnionego króla Cynamona, który przybywa ze swą córką Wiolinką. Oczarowuje ona wszystkich urodą i dobrocią. Po uczcie król Baryłka zaprasza gościa do ogrodu. W sali pozostaje tylko Wiolinka. Wpada Cygan Nagniotek i porywa królewnę. Wracają goście. Gdy poszukiwania Wiolinki nie dają rezultatów, Cynamon zarzuca Baryłce zdradę. Wojna między obu państwami jest nieunikniona.
Obraz 2. Skrzyżowanie dróg polnych, w głębi fragmenty młyna, koszar i dworku. Kot Mysibrat zaprasza myszy do spichrza w młynie, za co Młynarz wypędza go. Przed koszarami ćwiczą żołnierze. Przygrywa im na trąbce kapral Pypeć, ale ponieważ nie gra tak pięknie jak dawniej, otrzymuje order i zostaje zwolniony. Przed domem psocą indyczęta, ściągając na siebie gniew guwernantki, lisicy Chytraski, która zostaje za to zwolniona z pracy. Na skrzyżowaniu dróg spotykają się trzej wygnańcy: Mysibrat, Pypeć oraz Chytraska, i zawierają przyjaźń. Nagle ukazuje się wóz Cygana Nagniotka, uwożący porwaną Wiolinkę. Trzej przyjaciele ruszają w pościg za nim.
Akt II. Obraz 1. Obóz cygański. Wesołą zabawę przerywa powrót Nagniotka, przywożącego Wiolinkę. Nagniotek zwołuje Cyganów-czarowników i przy ich pomocy przemienia w olbrzymim kotle dobrą Wiolinkę w złą brzydulę. Po odejściu Nagniotka Mysibrat, Pypeć i Chytraska, obserwujący te czary z ukrycia, wyciągają Wiolinkę z kotła i uciekają z nią. Czarownik Nagniotek i jego córka Drumla, skoro tylko spostrzegają, że Wiolinka została porwana, wyruszają na poszukiwanie.
Obraz 2. Las. Rozkapryszona Wiolinka sprawia wiele kłopotu trójce swych wybawców, zastanawiają się więc, jak przywrócić jej dobroć i urodę. Pomaga im w tym stary pustelnik, radząc dziewczynce postępować zawsze dobrze i mądrze. I tak za każdym dobrym uczynkiem opadają z niej łachmany; Wiolinka staje się coraz piękniejsza. Gdy nadbiegają Nagniotek z Drumlą, kogut Pypeć staje do walki z nimi, nakazując Wiolince ucieczkę pod ochroną Mysibrata i Chytraski.
Akt III. Granica między Tiutiurlistanem i Blablacją. Po obu jej stronach stoją wojska pod wodzą swych królów. Po pierwszym niefortunnym natarciu król Baryłka wysyła parlamentariuszy do króla Cynamona. Przedstawiają mu oni różne dziewczynki, o każdej mówiąc, że to Wiolinka. Cynamon stwierdza jednak, że żadna z nich nie jest jego córką. Wojska znów ruszają do ataku, wreszcie armia Blablacji zostaje zmuszona do odwrotu. Na miejscu niedawnej bitwy zjawia się Wiolinka pod opieką Mysibrata i Chytraski, a w dali widać toczący się pojedynek Pypcia z Nagniotkiem, który w końcu zabija dzielnego koguta. Uciekający król Baryłka poznaje Wiolinkę i odprowadza ją do Cynamona, który wita radośnie odnalezioną córkę, dziękując jej wybawcy. Kiedy obaj pogodzeni królowie pragną oddać wraz z Wiolinka hołd poległemu Pypciowi, okazuje się, że ciało jego zniknęło, a z jajka w pozostawionym przez Pypcia węzełku wykluwa się jego synek, Kirkorek. Mały kogucik chwyta ojcowską trąbkę i gra pobudkę. Przy jej dźwiękach wojska Tiutiurlistanu bratają się z wojskami Blablacji.
Balet "Porwanie w Tiutiurlistanie", oparty na znanej powieści dla dzieci W. Żukrowskiego, zawiera spośród licznych wątków powieściowych głównie te, których fantastyka, humor i groteskowość odpowiadają najlepiej potrzebom sceny baletowej. Przejrzysta, wartka akcja przynosi dużo scen komicznych; nawet sceny batalistyczne potraktowane są z humorem. Muzyka, ilustrująca sytuacje sceniczne bez użycia motywów przewodnich dla poszczególnych postaci, podkreśla baśniowy klimat baletu i zmienność nastrojów. Odbiega od tonalności i schematycznych, baletowych konstrukcji; nie jest jednak awangardowo nowoczesna i dzięki temu jest łatwa do przyswojenia przez młodych wykonawców i odbiorców.
Innym polskim baletem dla dzieci jest trzyaktowa "Królewna Śnieżka", muz. B. Pawłowski, na motywach muzyki Churchila do filmu rysunkowego "Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków", libr. S. Piotrowski i W. Borkowski wg bajki Grimma, Łódź 14 III 1970, Teatr Wielki, chor. W. Borkowski, dek. H. Korytowska, kost. B. Jankowska, w obs. I. Wakowska (Królewna Śnieżka), E. Jakubiak (Królewicz), E. Kowalczyk (Macocha, Wiedźma). Balet ten wystawiły również inne teatry: Sopot 13 VI 1974, zespól Teatru Muzycznego w Gdyni i uczniowie Szkoły Baletowej w Gdańsku na scenie Opery Leśnej, chor. W. Borkowski, sc. R. Bubiec, w obs. W. Tillert i K. Wrzosek, Bydgoszcz 15 XII 1975, Opera i Operetka, chor. W. Borkowski, sc. A. Kilian, w obs. A. Rutkowska i P. Jacek. W. Borkowski wystawił też "Królewnę Śnieżkę" w Teatrze Opery i Baletu w Wilnie 13 V 1972 i w Teatrze Narodowym w Brnie 30 IV 1974. Odbyła się też premiera "Królewny Śnieżki" w Ukraińskim Teatrze Opery i Baletu im. T. Szewczenki w Kijowie 7 XI 1975, chor. G. Majorów, sc. K. Rapaj. Inne wersje baletowe bajki o królewnie Śnieżce: "Blanche-Neige", muz. M. Yvain, chor. S. Lifar, sc. D. Bouchene, Paryż 14 XI 1951, Opera, w roli tytułowej L. Dayde; muz. F. Guerrero, chor. G. Gonzalez, Hawana 6 VI 1979, Ballet Nacional de Cuba, w roli tytułowej O. Pedrera.
Czwartym polskim baletem dla dzieci jest "Leśna królewna", muz. i libr. J. Fotek wg bajki A. Oppmana i wiersza "Ptasie radio" J. Tuwima, chor. H. Chojnacka, sc. W. Żukowska-Waszak, Warszawa 3 VI 1978, Państwowa Szkoła Baletowa na scenie kameralnej Teatru Wielkiego; na akcję baletu składa się jeden dzień spędzony w lesie przez małą królewnę, przedstawiony w następujących obrazach: Cz. I - Poranek. Powitanie królewny. Śniadanie. Szkoła. Cz. II - Ptasie radio. Przechadzka po lesie. Koncert grzybków. Kołysanka.
Spośród bardzo nielicznych baletów napisanych specjalnie dla dzieci wymienić należy trzy radzieckie:
"Bocianiątko", balet w 3 aktach, libr. M. Pinczewski, muz. D. Klebanow, chor. N. Popko, L. Pospiechin i A. Radunski, sc. R. Makarów, T. Diakowa i W. Zimin, Moskwa 6 VI 1937, Filia Teatru Wielkiego. Jest to historia osieroconego Bocianiątka, którym zaopiekowały się dzieci - pionierzy. Bocianiątko odlatuje do Afryki, gdzie zaprzyjaźnia się z Murzynkiem, którego rodziców zabił biały Plantator. Na wiosnę Bocianiątko wraca do Rosji zabierając z sobą Murzynka, a czarny chłopczyk znajduje wśród dzieci nowych przyjaciół. Balet wystawiany był w kilku teatrach Związku Radzieckiego. W Polsce jego premiera odbyła się w Gdańsku 18 III 1956 jako spektakl Państwowej Szkoły Baletowej w ukł. zespołu pedagogów, pod nadzorem reżyserskim J. Jarzynówny-Sobczak, w sc. G. Bachtin i W. Padlewskiego.
"Doktor Ojboli", balet w 4 aktach, libr. P. Abolimow wg bajek K. Czukowskiego, muz. I. Morozow, chor. M. Mojsiejew, sc. B. Knobłok, Nowosybirsk 20 IX 1947, Państwowy Teatr Opery i Baletu: tematem jest przyjaźń doktora Ojboli ze zwierzętami i parą dzieci, Tanieczką i Wanieczką. Na wieść, że w Afryce zachorowały małpki, doktor rusza im na pomoc; nie chce zabrać z sobą dzieci, które aby jechać także, ukrywają się w skrzyni z lekarstwami. W Afryce na doktora napadają ludożercy, rozbijają skrzynię, wyciągają z niej dzieci i uprowadzają całą trójkę do jaskini, skąd uwalnia swych przyjaciół chytra Lisica. Następuje szczęśliwy powrót do kraju. Balet wystawiony był również 7 III 1948 w moskiewskim Teatrze im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki, chor. N. Chołfin, sc. W. Ryndin, oraz 8 XI 1948 w leningradzkim Teatrze Małym, chor. B. Fenster, sc. N. Akimow i T. Bruni. W Polsce balet "Doktor Ojboli" wystawił Teatr Muzyczny w Szczecinie 24 II 1977, chor. A. Szulgina, sc. R. Strzembała.
"Cipollino", balet w 3 aktach, libr. G. Rychłow wg bajki G. Rodariego, muz. K. Chaczaturian; po premierze w 1974 w Ukraińskim Teatrze Opery i Baletu im. T. Szewczenki w Kijowie balet ten wystawiono 16 IV 1977 w moskiewskim Teatrze Wielkim, chor. G. Majorow, sc. W. Lewental; akcja rozgrywa się w krainie kwiatów, owoców i jarzyn, które uosabiali: N. Sorokina (Rzodkiewka), M. Kondratiewa (Magnolia), S. Radczenko (książę Cytryna), W. Łagunow (hrabia Wisienka), a w roli tytułowej wystąpił M. Ciwin.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997