Pinokio
Balet dla dzieci w 3 obrazach, z prologiem i epilogiem. Libretto: Irena Turska (wg powieści Carlo Collodiego); muzyka: Jadwiga Szajna-Lewandowska; choreografia: Maksymilian Mróz; scenografia: Aniela Wojciechowska.
Prapremiera: Wrocław 2 VI 1964, Państwowa Opera.
Osoby: Pinokio, drewniany pajacyk - Klara Kmitto; Dżepetto, jego ojciec - Franciszek Warliński; Turkusowa Wieszczka - Adria Teliszewska; Knot, niegrzeczny chłopiec - Henryk Sawicki; Ogniojad, dyrektor wędrownego teatrzyku kukiełek - Stanisław Sitkomirski; Lis - Janusz Łaznowski; Handlarz, lekarze: Doktor Sowa i Doktor Kruk, Sędzia Goryl, Kot w butach, Śnieżka i siedmiu karzełków, Czerwony Kapturek i Wilk, karabinierzy, liski, pudle-kamerdynerzy, buldogi-żandarmi, zabawki, morskie dziwadła, dzieci.
Prolog: Narrator przedstawia główne postacie baletu, jednocześnie w muzyce odzywają się związane z nimi tematy.
Obraz 1. Plac w małym miasteczku. Opodal domku starego Dżepetto widnieje szkoła, do której właśnie zdążają dzieci. Przystają koło staruszka, który struga pajacyka z drewnianego klocka. Pajacyk ma wielkość małego chłopca. Nagle figurka ożywa i natychmiast zaczyna płatać figle (taniec Pinokia). Wpada w ręce srogiego karabiniera. Dzieci uwalniają niesforną kukiełkę i odprowadzają do zatroskanego ojca. Ten zaś oznajmia, że Pinokio musi iść do szkoły, i u wędrownego Handlarza kupuje mu elementarz. Lecz pajacyk nie zdradza chęci do nauki. Na plac wjeżdża teatrzyk kukiełek. Dzwonek ogłasza pauzę w szkole. Wybiegają dzieci, dyrektor Ogniojad sprzedaje bilety. By kupić bilet, Pinokio prędko sprzedaje Handlarzowi elementarz. Rozpoczyna się przedstawienie: tańczy Kot w butach, Śnieżka w otoczeniu siedmiu karzełków, Czerwony Kapturek i Wilk. Jedna z kukiełek poznaje wśród widzów braciszka-Pinokia. Wciąga go na scenę, powodując wielkie zamieszanie, które uśmierza surowy Ogniojad. Po odjeździe teatrzyku Dżepetto zabiera Pinokia do domu, lecz niegrzeczny chłopczyk ucieka przez okno. Na pustym placu spotyka chytrego Lisa, który próbuje wyłudzić od niego monety. Gdy mu się to nie udaje, przyzywa na pomoc kilka małych Lisków, które rzucają się na Pinokia. Z opresji ratuje go Turkusowa Wieszczka, zabierając pajacyka do swego pałacu.
Obraz 2. Ogród przed pałacem Turkusowej Wieszczki. Na tarasie leży chory Pinokio. Jest nieznośny i rozkapryszony, nie chce pić lekarstw przepisanych przez Doktora Sowę i Doktora Kruka. Za namową Wieszczki wypija w końcu miksturę. Wyskakuje z łóżka zdrów i znowu niesforny. Raz jeszcze daje się oszukać przewrotnemu Lisowi, który tym razem zagarnia jego skarb i ucieka. Zrozpaczony pajacyk wzywa sędziego (Goryla) i żandarmów (buldogi), którzy przeszukują ogród, a nie znalazłszy złodzieja, aresztują Pinokia. I znów ratuje go dobra Wieszczka. Lecz i ona, ku niezadowoleniu Pinokia, wyprawia go do szkoły. W drodze Pinokio spotyka niegrzecznego chłopca, Knota, który namawia go do wspólnej ucieczki. Zajeżdża kareta z napisem: "Do Krainy Zabawek". Knot i Pinokio wsiadają bez namysłu i odjeżdżają.
Obraz 3. W Krainie Zabawek. W wesołym miasteczku, ozdobionym napisami w rodzaju: "Niech rzyją zabafki!", "Precz z rahónkami!", wre wesoła zabawa, tańczą zabawki i dzieci, a rej wodzą Knot i Pinokio. Wreszcie zmęczony Pinokio zasypia w kącie; we śnie ukazuje mu się zasmucona Turkusowa Wieszczka i zatroskany Dżepetto. Dręczony wyrzutami sumienia Pinokio zrywa się i z przerażeniem spostrzega, że wyrosły mu ośle uszy. Takie same uszy szpecą również głowę Knota. Zjawia się dyrektor Ogniojad i angażuje Pinokia do swego teatrzyku. Przystraja kompromitujące uszy kwiatami i przy użyciu bicza uczy pajacyka różnych sztuk cyrkowych. Zmaltretowany Pinokio postanawia uciec, lecz wpada do wody, w świat morskich dziwadeł. Dostaje się w paszczę olbrzymiej Ryby-Psa, gdzie siedzi już uwięziny Dżepetto. Sprytny Pinokio wysuwa rękę z paszczy potwora i łaskocze go w nozdrza. Ryba-Pies kicha potężnie, i z jej paszczy wypadają uwolnieni więźniowie. Dzieci tańczą wokół Dżepetta i Pinokia, ciesząc się z pomyślnego zakończenia ich przygody.
Epilog. Izba w domku Dżepetta. Smutne przygody wiele nauczyły Pinokia. Stał się rozsądnym chłopczykiem, opiekuje się chorym Dżepettem, wyplata na sprzedaż wiklinowe koszyki, a za otrzymane od Handlarza pieniądze kupuje książki do nauki. Wzruszona Turkusowa Wieszczka sprawia, że drewniany pajacyk zamienia się w żywego chłopczyka (taniec Pinokia).
Balet "Pinokio" jest pierwszym polskim baletem napisanym specjalnie dla dzieci. O wyborze libretta zadecydowała urocza, pełna malowniczej fantastyki i zalet wychowawczych tematyka znanej książki dla dzieci włoskiego pisarza Collodiego. Z szeroko rozbudowanego w książce wątku sensacyjno-przygodowego wybrane zostały niektóre fragmenty, dające się przetransponować na ruch taneczny, a przy tym posiadające istotne znaczenie dla logicznego rozwoju akcji. Ilustracyjna, przystępna dla dziecięcego ucha muzyka, dzięki użyciu małej orkiestry symfonicznej oraz przejrzystej instrumentacji stwarza pozorne wrażenie naiwności, zgodnej z klimatem bajki. Poszczególne postacie charakteryzowane są za pomocą motywów przewodnich o zabarwieniu groteskowym (Knot, Lis) lub lirycznym (Turkusowa Wieszczka).
Dalsze premiery "Pinokia" to: Sopot 1 VI 1977, zespól Teatru Muzycznego w Gdyni na scenie Opery Leśnej, chor. E. Bojcowa, sc. A. Wojciechowska Bydgoszcz 6 XII 1979, Opera i Operetka, chor. Z. Korycki, sc. M. Stańczak, w obs. Z. Skrzeczko i A. Rutkowska.
Balet "Pinokio" wystawiony był także w Gorlitz 20 XI 1965, w Teatrze im. Gerhardta Hauptmanna, chor. H. Kretzschmann, sc. H.M. Perthel, w obs. H. Panser (Pinokio), F. Hammer (Dżepetto) i A. Kafianowa-Kubik (Turkusowa Wieszczka).
Temat Pinokia miał kilka wersji baletowych, spośród których wymienimy: "Przygody Pinokia" ("Le Awenture di Pinocchio"), muz. G. Marinuzzi, chor. A. Milloss, Rzym 22 V 1956, Opera.
"Pinocchio", libr. J. Warfield, muz. A. Bibalo, chor. P. van Dyk, Hamburg 19 I 1969.
Rosyjską wersją "Pinokia" jest opowiadanie A. Tołstoja "Złoty kluczyk czyli Przygody Buratina" wg Collodiego. Na tle tego opowiadania powstał balet "Buratino", libr. i muz. N. Sabitow, chor. Ch. Safiullin, Ufa 25 XII 1960, Teatr Opery i Baletu Republiki Baszkirskiej.
"Fantazje Pinokia" ("Fantasie di Pinocchio"), muz. A. Casagrande, chor. J. Nemećek, sc. W. Bijmoer, Amsterdam 25 XII 1973, Scapino Ballet.
"Pinocchio", muz. B. Bjelinski, chor. A. Mitterhuber, sc. R. Langenfass, Wiedeń 14 III 1975, Theater an der Wien.
"Pinocchio", muz. A. Bibalo, chor. H. Miirer, sc. P. Field, Oslo 4 III 1976, Den Norske Ballet.
Innym baletem J. Szajny-Lewandowskiej dla dzieci jest "Porwanie w Tiutiurlistanie".
J. Szajna-Lewandowska jest również autorką muzyki do kilku mimodramów dla Wrocławskiego Teatru Pantomimy w chor. H. Tomaszewskiego, m.in.: "Z chłopa król" wg komedii P. Baryki, sc. J. Przeradzka i A. Jędrzejewski 24 IV 1959; "Idea", sc. K. Pankiewicz 9 I 1961; "Harfista", sc. K. Wiśniak 27 IV 1963.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
