Czas akcji: druga połowa XIX wieku.
Miejsce akcji: wiejska gospoda na północy Rosji, Moskwa: poddasze, sala posiedzeń Rady Carskiej, pokój w prywatnym apartamencie cara.
Obsada: 17 ról męskich (aktorzy mogą grać po dwie-trzy role), 1 rola kobieca oraz epizody.
Druk: maszynopis (oryginalna wersja językowa) w Instytucie Teatralnym.
Dramat w czterech aktach z prologiem.
Piotr Sabouroff nie rozumie swoich dzieci: Wera nie chce wyjść za mąż za Michała, który ma własne gospodarstwo, a Dmitri, zamiast przejąć ojcowską gospodę, pojechał studiować prawo do Moskwy; w dodatku od pięciu miesięcy nie daje znaku życia. Pewnego dnia w gospodzie Sabouroffa zatrzymuje się konwój z więźniami, eskortowanymi na Syberię. Wera, przekupiwszy strażników, rozmawia z więźniami i karmi ich. Sabouroff myśli, że los się do niego uśmiechnął - jeśli koło jego gospody przechodzi szlak na Syberię, będzie mógł się dorobić. Jego szczęście nie trwa jednak długo - w jednym z więźniów, próbującym ukryć twarz, rozpoznaje swojego syna. Dmitri przystąpił do spisku Nihilistów; został ujęty i skazany na dożywotnie więzienie i pracę w syberyjskiej kopalni. Wera chce zająć miejsce brata, lecz Dmitri nie przyjmuje jej ofiary; prosi natomiast, aby go pomściła. Rzuca na ziemię kartkę z moskiewskim adresem spiskowców i tekstem przysięgi. Wera przysięga pomścić brata; przysięga, że nigdy nie pokocha i nie będzie kochana, nigdy nie okaże i nie przyjmie litości i nigdy nie wyjdzie za mąż.
Wbrew woli ojca Wera wyjeżdża do Moskwy i przystępuje do spisku; w ślad za nią podąża zakochany w niej Michał. Ojciec umiera ze zgryzoty trzy tygodnie po wyjeździe córki.
Mija pięć lat. Wera, odważna i nieugięta, jest teraz przywódczynią Nihilistów. Ma tylko jedną słabość - do spiskowca Aleksieja, który przedstawił się Nihilistom jako student medycyny. Spiskowcy chcą wyzwolić lud z carskich okowów; sieć spisku ogarnia nie tylko Moskwę, ale i Nowogród, Odessę i Kijów. Nihiliści sympatyzują też z Polakami. Spotykają się w pelerynach i maskach; każde spotkanie otwiera rytualna (i efektowna teatralnie) scena wymiany haseł. Wera jest od półtora roku poszukiwana przez policję w całym kraju. Mimo to ośmiela się w przebraniu i masce iść na bal Wielkiego Księcia. Przynosi stamtąd hiobową wieść - następnego dnia ma zostać wprowadzony w kraju stan wojenny. Aleksiej ostrzega Werę przed wyjazdem do Nowogrodu - policja zna jej plany, zostanie niechybnie aresztowana; Wera zgadza się odłożyć wyjazd. Michał oskarża Aleksieja o to, że jest carskim szpiegiem; poprzedniego dnia śledził go i widział, jak otwierał własnym kluczem boczne drzwi do pałacu. Aleksiej nie zaprzecza. Zebranie przerywa wtargnięcie generała Kotemkina i jego żołnierzy. Aleksiej ratuje spiskowców przed aresztowaniem i zsyłką, ujawniając swoją prawdziwą tożsamość: jest carewiczem. Zapobiega zdemaskowaniu Wery i zmusza generała do wycofania swoich ludzi.
Aleksiej bierze udział w posiedzeniu Rady Carskiej. Doradcy cara nie dbają o dobro państwa, lecz o własne interesy; są cyniczni i chciwi. Aleksiej oskarża Maraloffskiego o to, że pod jego wpływem car stał się okrutny i został znienawidzony przez swój lud. Wchodzi car; jest chorobliwie podejrzliwy wobec wszystkich, nawet, a może zwłaszcza, wobec własnego syna, którego więził przez ostatnich kilka miesięcy. Gdy Aleksiej przyznaje, że jest Nihilistą, ojciec każe go ponownie aresztować. Car wychodzi na balkon; pada strzał. Nim carewicz zdoła zaprotestować, zostaje obwołany imperatorem Rosji i koronowany. W ciągu trzech dni ogłasza amnestię polityczną i skazuje na banicję doradców swego ojca. Obniża podatki i koszty utrzymania dworu, znosi przywileje możnowładców.
Maraloffski, wygnany przez nowego cara, przychodzi na zebranie Nihilistów; twierdzi, że chce się do nich przyłączyć, by się zemścić. Przekonuje, że może być użyteczny dzięki swojej wiedzy. Mimo wątpliwości spiskowców, zwłaszcza Wery, Maraloffski zostaje przyjęty do grona Nihilistów. Jak łatwo się domyślić, nie ma czystych intencji. Na zebranie nie przybywa Aleksiej, mimo, że dostał wezwanie. Zgodnie z Kodeksem Rewolucji Aleksiej, przyjmując koronę, stał się wrogiem. Dawni towarzysze skazują go na śmierć; Michał przekonuje, że trzeba zabić Aleksieja i proklamować republikę, nim nowy car reformami zjedna sobie poddanych. Wera protestuje, lecz Michał przypomina jej los brata i ojca. Spiskowcy ciągną losy; wykonanie wyroku spada na Werę. Ma zasztyletować Aleksieja i zrzucić zakrwawiony sztylet współspiskowcom. Jeśli Wera nie wyrzuci sztyletu, spiskowcy wtargną do pałacu.
Aleksiej odsyła nocne straże, nie czuje się zagrożony. Ma poczucie winy - czuje, że zdradził idee Nihilistów. Tęskni do Wery; to z jej powodu zdecydował się przyjąć koronę. Wchodzi Wera ze sztyletem w dłoni; Aleksiej nie widzi sztyletu, wita ją z radością. Chce włożyć na jej głowę koronę, a u jej stóp złożyć całą Rosję. Wera uświadamia sobie, że nie będzie mogła go zabić; czuje się zdrajczynią. Przebija się sztyletem i wyrzuca go przez okno. Umiera, wierząc, że ocaliła Rosję.
Ukryj streszczenie
