Dafnis i Chloe
(Daphnis et Chloe)
Balet w 1 akcie, 3 obrazach. Libretto: Michaił Fokin; muzyka: Maurice Ravel; choreografia: Michaił Fokin (Piotr Zajlich); scenografia: Leon Bakst (Józef Wodyński).
Prapremiera: Paryż 8 VI 1912, Theatre du Chatelet, Balety Rosyjskie Diagilewa.
Premiera polska: Warszawa 5 V 1926, Teatr Wielki.
Osoby: Dafnis, młody pasterz grecki - Wacław Niżyński (Zygmunt Dąbrowski); Chloe, młoda pasterka grecka, ukochana Dafnisa - Tamara Karsawina (Halina Szmolcówna); Darkon, pasterz - Adolf Bolm (Edward Kuryło); Briaxis, wódz piratów - Max Froman (Adam Blancard); Lykanion, uwodzicielka; bożek Pan; nimfa Syrinx; stary Pasterz; pasterze i pasterki, nimfy, piraci.
Rzecz dzieje się w antycznej Grecji.
Obraz 1 . Gaj poświęcony Panu i jego nimfom. Promieniejąc wdziękiem i urodą, korowód pasterek niesie dary dla bożka, za nimi podążają pasterze. Młodziutki, piękny Dafnis tańczy z dziewczętami, budząc zazdrość swej ukochanej Chloe. Gdy Chloe tańczy z chłopcami, zaleca się do niej pasterz Darkon, grubiański siłacz. Dochodzi już niemal do bójki obu rywali o serce Chloe, gdy młodzież radzi im, by zmierzyli swe siły w tanecznym pojedynku. Ciężki taniec niezgrabnego Darkona budzi śmiech, zaś zwinne pląsy Dafnisa - ogólny podziw. Chloe przebacza Dafnisowi. Wszyscy rozchodzą się, Dafnis układa się do snu. Wtedy zjawia się piękna i doświadczona kusicielka Lykanion i próbuje oczarować swym tańcem niewinnego chłopca, lecz Dafnis, z początku nieco zaciekawiony, odtrąca ją z pogardą. Nagle wieczorną ciszę gaju zakłócają gwałtowne odgłosy walki i szczęk broni. To piraci napadli na spokojnych mieszkańców wyspy. Uciekając przed napastnikami, Chloe szuka schronienia w grocie Pana, lecz bezbożny wódz piratów Briaxis nie waha się wtargnąć zuchwale do świętej groty. Porywa Chloe i unosi ją, zanim Dafnis zdążył przybyć ukochanej z pomocą. Dafnis pada zemdlony. Grota rozjaśnia się. Wychodzą z niej nimfy, w uroczystym tańcu podnoszą Dafnisa i prowadzą do groty, gdzie pasterz zanosi modły do Pana o ocalenie Chloe.
Obraz 2. Obóz piratów. Z łupieskiej wyprawy wracają piraci, niosąc bogatą zdobycz. Rozpoczyna się hulaszcza zabawa, pijatyka, dziki taniec zwycięstwa, bójki i kłótnie o podział łupów. Piraci przyprowadzają również Chloe. Wódz rozkazuje tańczyć pięknej brance i coraz bardziej ulega czarowi dziewczyny. W chwili gdy chce wziąć ją w ramiona, błyskawica przecina niebo, w obłoku ukazuje się bożek Pan. Rozbójnicy uciekają w popłochu, zostawiając swą ofiarę. Chloe dziękuje Panu za cudowne ocalenie.
Obraz 3. Gaj bożka Pana (jak w obrazie 1.) Dafnis rozpacza po stracie ukochanej Chloe, nie słuchając przyjaciół, którzy starają się go pocieszyć. Nagle wbiega uratowana Chloe i podąża wprost w ramiona ukochanego (pas de deux Dafnisa i Chloe). Wówczas stary Pasterz wyjaśnia, że Pan wysłuchał ich próśb, ponieważ sam kochał niegdyś piękną nimfę Syrinx. Dafnis naśladuje zaloty Pana do Syrinx, która ukryła się przed bożkiem w strumyku, a wtedy Pan zerwał rosnącą na brzegu trzcinę i wytoczył z niej pierwszy flet. Dafnis za przykładem Pana gra na flecie do tańca Chloe. Otaczająca ich młodzież wyraża radość w żywiołowym bachicznym tańcu.
Sielankowy temat miłości dwojga młodziutkich pasterzy greckich, Dafnisa i Chloe, uwieczniony w starogreckiej legendzie, spisanej przez Longosa, poetę z II w.n.e., posłużył jako wątek libretta baletu. Temat ów uproszczony został do jednego epizodu z życia kochanków - do porwania bezbronnej Chloe i cudownego jej ocalenia za sprawą dobrotliwego bożka. Motyw ten stanowi treść "przygodową" akcji, łączącą trzy obrazy. Swe pierwsze libretto na ten temat Fokin napisał już w 1904, lecz mógł je zrealizować dopiero w czasie pracy u Diagilewa, po nawiązaniu kontaktu z Ravelem, który nadał pomysłowi kształt symfonicznego poematu tanecznego, o bardzo przejrzystej konstrukcji, zwartego i jednolitego. Partytura baletu "Dafnis i Chloe", mimo zastosowania skali doryckiej, nie jest jednak próbą rekonstrukcji muzyki starogreckiej, lecz owocem fascynacji sztuką helleńską i przyrodą Grecji. Intencją Ravela było, według jego słów, stworzenie "wielkiego fresku muzycznego z troską nie tyle o archaizację, co o wierność Grecji mych marzeń". Jest tu także barwna impresjonistyczna wizja żywiołów natury i słonecznego krajobrazu oraz we fragmentach tanecznych żywiołowa rytmika, zmysłowość, zmienność nastrojów. Bogactwo i obrazowość kolorystyki dźwiękowej wzbogacone są wokalizą chóru. Również choreografia Fokina nosiła cechy poematu tanecznego i nie miała na celu wskrzeszenia tańców greckich, lecz oddanie klimatu antycznej sielanki współczesnymi środkami tanecznymi.
Mimo dużych walorów muzycznych balet "Dafnis i Chloe" nie zdobył trwałego miejsca w światowym repertuarze; zawiniła tu może jego błaha melodramatyczna treść. Ważniejsze wystawienia: Londyn 5 IV 1951, Covent Garden, Sadler's Wells Ballet, chor. F. Ashton, sc. J. Craxton, w obs. M. Fonteyn (Chloe) i M. Somes (Dafnis), Paryż, 3 VI 1959, Opera, chor. G. Skibin, sc. M. Chagall, w obs. C. Bessy i G. Skibin (wznowienie w 1968 z Ch. Vlassi i A. Labis); wersję Skibina przejęły m.in. Den Norske Ballet w Oslo 1972, Opera La Scala w Mediolanie 1975. Z innych natomiast realizacji "Dafnisa i Chloe" na uwagę zasługują: Budapeszt 1 VI 1965, Opera, chor. I. Eck, dek. Z. Fulop, kost. T. Mark, w obs. V. Rona i A. Orosz, Wiedeń 11 XI 1968, Opera, chor. W. Orlikowski, sc. G. Schneider-Siemssen, w obs. M. Birkmeyer i L. Scheuermann Frankfurt n.M. 2 I 1972, Opera, chor. J. Neumeier, sc. J. Rosę, w obs. T. Finney i M. Kruuse, Amsterdam 14 XII 1972, Het Nationale Ballet, chor. H. van Manen, sc. J.-P. Vroom Dusseldorf 27 I 1973, Opera, chor. E. Walter, dek. H. Wendel, kost. L. Erler, w obs. P. Bortoluzzi i C. Scott, Stuttgart 17 V 1975, Stuttgarter Ballett, chor. G. Tetley, sc. W. Kim, w obs. R. Cragun i M. Haydee.
W Polsce balet "Dafnis i Chloe" wystawiany był jeszcze czterokrotnie. Pierwsza powojenna realizacja miała miejsce w Operze Bałtyckiej w Gdańsku 28 II 1958, chor. J. Jarzynówna-Sobczak, sc. R. Bubiec, w obs. H. Tarnawska (Chloe), K. Regliński (Dafnis), Z. Kaszubski (Briaxis), K. Gruszkówna (Lykanion) i M. Żędzianowski (Darkon); przedstawienie pokazane w Rostocku na festiwalu Ostsee Woche VII 1961.
Dwie następne realizacje: Wrocław 24 VI 1961, Opera, chor. H. Tomaszewski, sc. A. Majewski, w obs. R. Syldorf i B. Kropidłowski (role tytułowe) oraz E. Marchewka (Briaxis), K. Dąbrowska (Lykanion) i K. Milczyński (Darkon), Warszawa 16 X 1963, Opera, chor. A. Rodrigues, sc. A. Majewski, w obs. E. Jaroń i J. Smoliński oraz Z. Juchnowski, K. Mazurówna i A. Ludwicki, Łódź 20 V 1972, Teatr Wielki, chor. W. Borkowski, sc. R. Bubiec, w obs. E. Jakubiak, I. Wakowska, W. Traczewski, J. Niesobska i R. Knol.
Temat starogreckiej sielanki miał również inne wersje baletowe. Pierwsza powstała w 1812, gdy A. Głuszkowski wystawia! w Moskwie w Teatrze Arbackim swój balet "Dafnis i Chloja", z T. Iwanową w roli Chloe. Następną jest jednoaktowy balet "Pastorale", muz. L. Spies, libr. i chor. T. Gsowska, dek. M. Elten, kost. G. Schulte, Lipsk 29 III 1942, Schauspielhaus. Trzecią wreszcie - balet "Dafnis i Chloe", muz. B.A. Zimmermann, chor. J. Cranko, Monachium 18 V 1969, Opera.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
