Opera w 1 akcie; libretto: Włodzimierz Niemirowicz-Danczenko wg "Cyganów" Aleksandra Puszkina.
Prapremiera: Moskwa 8 V 1892.
Premiera polska: Warszawa 1964 (Opera Objazdowa).
Osoby; Aleko - baryton; Zemfira, jego żona - sopran; Stary Cygan - bas; Stara Cyganka - alt; Młody Cygan - tenor; Cyganie, Cyganki.
Akcja rozgrywa się w Rosji w XIX w.
Nad brzegiem rzeki rozbiła swój obóz wędrowna banda Cyganów. Jest pogodny, ciepły wieczór - wesoły śpiew Cyganów niesie się daleko po wodzie. Nieco na uboczu siedzi Stary Cygan. Nie bierze on udziału w ogólnej zabawie, lecz tęsknie wspomina dni młodości, która przeminęła, i czas szczęśliwej miłości, który upłynął jeszcze prędzej. Rok tylko bowiem cieszył się szczęściem u boku ukochanej żony Mariuli. Pewnej nocy porzuciła go ona, uchodząc z innym. Ślad po niej zaginął - pozostała mu tylko córka, Zemfira, obecnie już żona wodza cygańskiego taboru - Aleka. Pojawia się i sam Aleko. Posłyszawszy ostatnie słowa opowieści starca, wyraża zdziwienie, że nie wyruszył on w pościg za niewierną żoną i nie zemścił się, zabijając ją i jej kochanka. On, Aleko, podobnego postępku nie puściłby płazem i nawet na krańce świata ścigałby uwodziciela. Z trwogą w sercu słucha słów swego małżonka Zemfira. Nic dziwnego - dawne jej uczucie do męża wygasło już - teraz kocha Młodego Cygana, członka bandy, lecz drży z lęku przed zemstą groźnego Aleka, choć ten na razie jeszcze nic nie przeczuwa.
Zabawa jest w pełnym toku. Po śpiewach następują tańce. Stopniowo jednak ognie gasną i cały obóz układa się do snu. Zemfira spotyka się z Młodym Cyganem. Schadzka trwa jednak krótko - Zemfira, pełna obaw, poleca kochankowi oddalić się, a na jego błagania wyznacza następne spotkanie opodal, koło kurhanu. Sama powraca do namiotu i siadłszy przy kołysce swego małego dziecka, poczyna śpiewać - lecz nie kołysankę, ale szyderczą piosenkę o starym mężu i młodym kochanku. Podejrzenia kiełkują w duszy Aleka. Wie on już, że Zemfira nie kocha go, i z bólem w sercu wspomina dawne dni szczęśliwej miłości.
Cały obóz śpi. Lecz oto z oddali dobiega miłosny śpiew Młodego Cygana. Zemfira wśród nocy wykrada się do niego z mężowskiego namiotu. Widząc, iż niebo na wschodzie różowi się łuną wschodzącego słońca, pragnie powrócić do siebie, lecz jest już za późno. Wśród krzewów pojawia się Aleko. Łagodne początkowo jego wyrzuty Zemfira i Młody Cygan przyjmują szyderczym śmiechem, czym doprowadzony do pasji Aleko rzuca się na rywala i zabija go. Widząc zaś, że Zemfira, miast żałować swej zdrady, opłakuje kochanka, przebija i ją swym sztyletem. Pełen zgrozy patrzy tłum Cyganów na dokonane dzieło i z rozpaczą klęka Stary Cygan nad zwłokami swej córki. Aleko, jako zbrodniarz, zostaje wyklęty - nie wolno mu pozostać w obozie. Przez resztę życia zostanie już zupełnie sam.
1-aktowa opera "Aleko" została napisana przez Rachmaninowa jako dyplomowa praca w konserwatorium. Odznacza się ona dużą zwartością i oszczędnością środków muzycznego wyrazu, a styl jej wykazuje już wyraźnie cechy tak typowe dla późniejszej twórczości Rachmaninowa, a więc rozlewną melodyjność i liryzm splatający się z momentami pełnymi dramatycznego patosu. Nawiązuje tu kompozytor do tradycji rosyjskiej klasyki muzycznej XIX w.; zwłaszcza wpływ Czajkowskiego jest w jego operze niewątpliwy. Wśród użytych środków konstrukcji formalnej na uwagę zasługuje zasada motywów przewodnich towarzyszących postaciom głównych bohaterów.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie
