TEATR RUCHOMY
Projekt teatru objazdowego stworzony w roku 1934 przez Andrzeja Pronaszkę we współpracy kontrukcyjno-architektonicznej ze Stefanem Bryłą. Stanowił kolejną po Teatrze Symultanicznym próbę rozwiązania problemu inscenizacji równoczesnej i wyjścia poza układ sceny pudełkowej. Według świadectwa samego artysty [zob. Pronaszko 1973: 293] był on zarazem odpowiedzią na wyzwanie rzucone przez Adama Mickiewicza w jego słynnej lekcji XVI zwanej „teatralną”.
Sednem projektu Pronaszki było umieszczenie widowni na zajmującej centrum przestrzeni teatralnej obrotowej tarczy. Mogła ona pomieścić 360 widzów. Poszczególne sekwencje przedstawienia rozgrywane były na otaczających widownię płytkich scenach, przy czym dekoracje do kolejnych części ustawiano od razu, zaś zmiana dokonywać się miała poprzez obrót widowni, któremu towarzyszyło wygaszenie sceny wcześniejszej i rozświetlenie kolejnej. W ten sposób chciał Pronaszko zapewnić większą płynność widowiska jednocześnie upraszczając jego konstrukcję.
Projekt przeznaczony był przede wszystkim dla scen objazdowych. Dlatego cała konstrukcja T.R. musiała być stosunkowo lekka i łatwa w montażu. Stelaż zbudowany był ze stali, ale ściany miały być wykonane z brezentu, na wzór namiotów cyrkowych. Według informacji podanych w czasopiśmie „AS” [W.M. 1934: 7] Stefan Bryła obliczył, że całość można by przewozić czterema samochodami ciężarowymi, a czas montażu wynosiłby ok. 8 godzin.
T.R. wymieniany jest często wśród scen symultanicznych, jednak ten jego aspekt wydaje się bardzo problematyczny. W projekcie wyjściowym Pronaszko nie zakładał jednoczesnego grania na kilku mini-scenach, a w autokomentarzu [Pronaszko 1973 (1934): 294] proponował dalsze modyfikacje, których wprowadzenie uczyniłoby dopiero z objazdowej scenowidowni teatr jednoczesności (podział sceny na dwa pierścienie znane z projektu Teatru Symultanicznego).
Do projektu sceny z obrotową widownią nawiązywali późniejsi artyści, na przykład Andrzej Wajda w projektach sceny do Wieczernika Ernesta Brylla (1985) czy Robert Rumas w scenografii do Aktora Cypriana Norwida (Teatr Narodowy w Warszawie, reż. Michał Zadara, prem. 4 lutego 2012).
Bibliografia